आज आषाढ पूर्णिमा हो । आषाढ पूर्णिमालाई अरु पूर्णिमाभन्दा बढी महत्वका साथ लिने गरिन्छ । यो पूर्णिमा हिन्दु र बौद्ध दुबै धर्मालम्बीहरूले उत्तिकै महत्वका साथ मान्ने गर्दछन् । हिन्दुहरूले गुरु पूर्णिमा आफ्ना गुरुको पूजा गर्ने गर्दछन् भने बौद्धहरूले धर्मचक्र प्रवर्तन दिवसको रुपमा मान्ने गर्दछन् । हिन्दुहरूले आफ्ना गुरुहरूलाई स्मरण गरेर तथा गुरुकोमा गएर गुरु पूजा गर्दछन् । कतिपयले वेदव्यासलाई प्रथम गुरु मानेर पूजा गर्दन् । गुरुप्रतिको सम्मान र महिमा घट्दै गएको बेला यसले छात्रछात्राहरूलाई केही न केही घचघच्याउने गर्दछ । गुरुको आदर सम्मानका लागि केही गर्न प्रेरित गर्दछन् । गुरुकुलहरूमा यो प्रथा जारी छ भने कतिपय संगीतका क्षेत्रमा गुरुहरूलाई विनम्रतापूर्वक मानेका देखिन्छन् । यो चलन त्यो क्षेत्रमा बढ्दै गएको छ ।

उता बौद्धहरूले ५ संयोग परेको दिनका रुपमा यसलाई लिने गरेका छन् । शाक्यमुनि भगवान् बुद्धले पहिलो पटक ५ जना पञ्चवक्रीय भिक्षुहरूलाई धर्म दीक्षा दिएको दिन भएकाले यसलाई धर्मचक्र प्रवर्तन दिवस भन्ने गरेका छन् । बुद्धले तिनीहरूलाई ४ आर्यसत्यको धर्मदर्शन गरेका थिए । त्यो धर्म श्रवण गरेर ती ५ जना भिक्षुहरू धर्मचक्रमा प्रविष्ट भएका थिए । साधारण भाषामा भन्ने हो भने असार पूर्णिमाको दिन पहिलो पटक बुद्ध धर्म प्रचारक भएको दिन हो । बौद्ध वाङ्मयअनुसार सिद्धार्थ गौतमले बोधिसत्वरुपमा आषाढ पूर्णिमाको स्वच्छ, स्निग्ध र पवित्र रातमा कपिलवस्तुका राजा शुद्धोधनकी महारानी मायादेवी गर्भमा प्रवेश भएका थिए । त्यसको अतिरिक्त २९ वर्षको कलिलो उमेरमा जन्म, जरा, व्याधि, मरणजस्तो दु:खबाट विमुक्ति हुन ज्ञानको खोजीमा यही दिनमा महाभिष्क्रमण गरेका थिए ।

उनले बुद्धत्व प्राप्त गरेपछि आफ्नो धर्ममा विनयहरूको व्यवस्था गरे । त्यसअनुसार उनले असार पूर्णिमादेखि असोज पूर्णिमासम्म ३ महिना भिक्षुहरू एकै ठाउँमा बस्ने व्यवस्था गरी जसलाई वर्षबास भन्ने गरिन्छ । यस्तै अर्काे उनले असार पूर्णिमाकै दिनमा त्रयत्रिंश भुवन लोकमा रहेकी आफ्नी आमालाई ‘अभिधम्म’ श्रवण गराउनु भएको थियो । यसलाई बौद्धहरू यमक प्रतिहार्य (ऋद्धि प्रदर्शन दिवस) भन्ने गर्दछन् । ५ संयोग परेको दिवस भएकाले यसलाई बौद्धहरूले महत्वका साथ मनाउँछन् । पोखरामा यस दिवसको उपलक्ष्यमा सबै विहार र गुम्बाहरू मिलेर पोखरा उपत्यकाव्यापी बुद्ध पूजाको आयोजना गर्ने गर्दछन् । यो पूजाअन्तर्गत बिहान सबैरे शान्ति पदयात्राका रुपमा सबै विहार, चैत्य, गुम्बाहरूमा पुगेर बुद्ध पूजा गर्दछन् । ४० वर्षदेखि निरन्तर यो पूजाको सञ्चालन भइरहेको छ । यसले बौद्ध एकतालाई सुदृढ परेको छ भने यो पूजा पोखराको विशेषताको रुपमा पनि चर्चित छ ।