पोखरा ।  नेवारी संस्कृतिमा आधारित पोखराको पुरानो भैरव नाच अहिले पोखराका टोलटोलमा प्रदर्शन भइरहेको छ । हरेक कार्यक्रममा दर्शकको उल्लेख्य उपस्थितिले यस नाचप्रति सबै समुदायका मानिसको उत्तिकै चासो र आकर्षण बढ्दै गएको बुझ्न सकिन्छ ।

२ सय ५० वर्ष पुरानो बताइने तन्त्रमा आधारित यस नाच लामो अभ्यासपछि कलाकारले प्रस्तुत गर्ने गरेको आयोजक भैरव सांस्कृतिक संरक्षण समितिका अध्यक्ष तीर्थमान प्रधानांगले जानकारी दिए । हरेक १२ वर्षमा प्रदर्शन गर्दै आइएको नाच २०२९ सालपछि हरेक ६ वर्षमा प्रदर्शन गर्ने गरिएको छ । तर यो पटक कोरोना लगायतका कारणले ७ वर्षपछि प्रदर्शन गरिएको जानकारी उनले दिए ।

नाचका लागि कलाकार, जगेडा कलाकार र सहयोगी गरी १ सय ६ जना आवश्यक पर्ने र ती मध्ये १२ जना कलाकार प्रमुख भूमिकामा देखिने गरेका छन् । काल भैरव, महाकाली, इन्द्रायणी, बाराही, कौमारी, विष्णुवी, व्रह्मायणी, गंगा, गणेश, दागिनी, भूच्चा र कवाङ नाचमा प्रमुख रुपमा देखिने संस्कृतिकर्मी तीर्थ श्रेष्ठले जानकारी दिए । भैरव नाचबाट भय हरण हुनुका साथै दुःख कष्ट निवारण हुने जन विश्वास रहेको उनले बताए ।

पोखराको भीमसेन मन्दिरबाट सुरु भएको सहरका विभिन्न स्थानमा देखाउने क्रम जारी छ ।

यसपटक पोखराको भीमसेन मन्दिरबाट सुरु भएको नाच गणेश टोल, तेर्सापट्टी विन्ध्यवासिनी, भैरवटोल, नयाँबजार, नयाँ सडक, लेकसाइड, फूलबारी लगायतका ठाउँमा प्रदर्शन भइसकेको छ । यो नाच देखाउने कार्य निकै खर्चिलो भए पनि नयाँ पुस्तालाई समेत नाचबारे सिकाउने कार्य जारी रहेको र काठमाडौंमा मात्र नभई पोखराको नेवार समुदायले पनि नाचलाई निरन्तरता दिँदै आएको छ । यसपटक नाच देखाउन पोखरामा मात्र ३ सय ५० कलाकारले १ महिना लामो अभ्यास गरेका थिए । गएको मंसिर १५ देखि २२ गतेसम्म नाच देखाउने मुख्य तालिका भए पनि दर्शक र भक्तजनको माग अनुसार चैत मसान्तसम्म प्रदर्शनगर्ने कार्यक्रम अन्तर्गत नाच देखाइएको छ ।
नाचको क्रममा नेवारी भाषाका भजन र आरतीको गायनसँग सम्वन्धित विभिन्न रागहरू अलाप्ने गरिन्छ । नाच्नेहरु विभिन्न तालमा प्रस्तुत हुन्छन् । मृदंगा, झ्याली, सहनाइ वादनको माध्यमबाट संगीत सिर्जना गरेर भैरव नाच नचाउने गरिएको छ । शास्त्रीय संगीतमा आधारित यो नाच ६ घन्टाजति चल्ने गर्छ । मुखुण्डो लगाएर नाचिने नाच भक्तपुरका राजा रणजीत मल्लको पालादेखि सुरु भएको बताइन्छ ।

पोखराका वरिष्ठ संस्कृतिकर्मी स्व. सर्वज्ञमान प्रधानांगले लामो अवधि नृत्यको गुरु र समितिको अध्यक्षको रुपमा काम गरेका थिए । कृष्णबहादुर वैद्यले पनि गुरु भएर जिम्मेवारी पूरा गरे । हाल नृत्यको गुरुको रुपमा कृष्णदेव प्रधानांगको भूमिका पनि महत्वपूर्ण छ ।

भैरवको पुजनबाट भय हराउनुका साथै दुःख कष्ट निवारण हुने जन विश्वास रही आएको छ । भय र दण्डका देवताको रुपमा हिन्दू र बौद्ध संस्कृतिमा भैरबको पूजा हुदै आएको छ । भैरव नृत्य मनोरञ्जनात्मक देखिए पनि यो मुख्यगरी संस्कृतिमा आधारित नृत्य हो । नेपाल सरकारले यस नृत्यको सम्मानार्थ २०५७ सालमा नृत्य अंकित हुलाक टिकट पनि बाहिर ल्याएको थियो ।

भैरव नाचलाई शैव मत र बौद्ध मतको सम्मिश्रित संस्कृति भएको र यसले समन्वयात्मक संस्कृति को निर्माण गरेको छ भन्नुमा अत्युक्ति नहुने धार्मिक एवं सामाजिक व्यक्तित्व रवीन्द्र माकाजूले लेखेका छन् । नृत्यमा विभिन्न रस जस्तै वीररस, करुणरस, भक्तिरस, हास्यरस, श्रृंगार रस आदि पनि भेट्न सकिने र यसले नेपाली समाजमा सामाजिक एकता प्रदर्शन गर्दै टोलवासीलाई मिलेर बस्न सिकाउने उनको मत छ ।