पोखरा रामबजारका माधव बराल समाजसेवी एवं धार्मिक व्यक्तित्व हुन् । पोखरा– १५ रामबजारकै लक्ष्मी टोलमा रहेको ज्ञानज्योति पुस्तकालय सञ्चालनका लागि उनले निकै ठूलो संघर्ष र समय खर्चिएका छन् । उनी त्यस पुस्तकालयका अध्यक्ष पनि हुन् । राधेराधे भनेर चिनिने श्यामाश्याम सत्संग केन्द्र पोखराको संस्थापक सहसचिव भएर काम गरेका उनी कालिका मन्दिर सञ्चालक समिति राजबजारका कोषाध्यक्ष पनि हुन् । पृथ्वीनारायण क्याम्पसमा उपप्राध्यापकको रुपमा काम गरेका बराल गोल्डेन फ्युचर बोर्डिङ स्कुलका संस्थापक सञ्चालक एवं विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष हुन् । ज्ञानज्योति पुस्तकालय, धर्म र शिक्षाका विषयमा बरालसँग आदर्श समाज राष्ट्रिय दैनिकका संवाददाता रुपनारायण ढकालले गरेको कुराकानी यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ :

ज्ञानज्योति पुस्तकालय स्थापनाको इतिहासबारे बताइदिनुस् न ।

ज्ञानज्योति पुस्तकालय सुरुमा ज्ञानज्योति वाचनालयको रुपमा २०२४ साल फागुन ७ मा स्थापना भएको हो । त्यो बेला पत्रपत्रिका जताततै सहज उपलब्ध थिएनन् । अतः पत्रिका पढ्ने स्थानका रुपमा वाचनालय बनाइयो । पुस्तकालयका संस्थापक अध्यक्ष तारा पाखे हुनुहुन्छ । सुरुमा पुस्तकालय भाडाको घरमा स्थापना गरिएको हो । यसका लागि लागि स्वतस्फूर्त रुपमा सबैजना स्वयंसेवी भएर काम गर्दै आइएको हो । पहिला पुस्तकालय सार्वजनिक जग्गामा थियो । जग्गामा व्यक्तिको दाबी हुन थालेपछि मेरो सानोबाबा सोमनाथ बरालले १५÷१५ हात मोहडा र पिछाड भएको जग्गा उपलब्ध गराएपछि पुस्तकालयले निरन्तरता पाउने अवस्था आयो । जग्गामा पुस्तकालय नै चलाउनुपर्ने तर अरु काम गर्न नपाइने कागजी सम्झौता थियो । लालपुर्जा उपलब्ध थिएन । हनुमान चालिसालगायत विभिन्न फिल्म, भिडियो देखाएको टिकटबाट उठेको पैसा, युवाहरुको योगदान र जनश्रमदानबाट टिनको टहरो निर्माण गरी पुस्तकालय सञ्चालन गरिएको हो । पुस्तकालयमा हामीसँग सिद्धार्थ क्लबबाट प्राप्त ४ सय ५० पुस्तकसहित ६ सय हाराहारी पुस्तक छन् ।

पुस्तकालय सञ्चालनका लागि के कस्ता चुनौतीहरुको सामना गर्नुपरेको छ ?

पुस्तकालय सञ्चालनका लागि हामीसँग भरपर्दो साधनस्रोत भएन । यस्तो अवस्थाले पुस्तकालयलाई निरन्तरता दिन निकै कठिनाइ भोग्नुप¥यो । पुस्तकालयको भवनमा कहिले कुन संस्था त कहिले कुन बस्ने अवस्था पनि सिर्जना भयो । पुस्तकालयले निरन्तरता नपाउँदा वडा प्रहरी चौकीले पनि पुस्तकालय भवन प्रयोग गरेको हामी पाउँछौं । जग्गादाता र अन्य स्थानीयको गुनासो पछि चौकी हट्न पुग्यो । २०५१÷०५२ तिर मीनबहादुर गिरी पुस्तकालयको अध्यक्ष हुँदा यसलाई विधिवत् रुपमा दर्ता गरी अगाडि बढाइएको थियो । पछि भवन बनाउने कुरा आयो । भक्तबहादुर कार्की अध्यक्ष हुनुहुन्थ्यो । निरज थापा म लगायत समितिमा थियौं । भवन बनाउन हामीले ५ हजार ५ सय ५५ रुपैयाँका दरले खल्तीको पैसा जम्मा गरेर कोष बनायौं । अरुले पनि सहयोग गरे र पहिलो तला निर्माण गरियो । पछि सूर्यबहादुर केसीले बुबा कृतिबहादुरको नाममा दोस्रो तला बनाइदिनुभयो । २५÷३० जना बस्न मिल्ने खालको भवन छ, पार्किङको अभाव छ । अहिलेको समय र जमना अनुसारको भवन र संरचना हामीसँग भएन । पछि पुस्तकालयमा कर्मचारीको पनि व्यवस्था गरियो र मसलन्द, पानी, टेलिफोन जस्ता खर्चका लागि भवनको सटर भाडामा लगाइयो । पछि कर्मचारी राख्न नसक्दा ४ बजेदेखि देखि ६ बजेसम्म हामी आफैं पालो मिलाएर पुस्तकालयमा बस्न थाल्यौंं तर पनि पाठक आएनन् । प्रौढ शिक्षाका लागि नगरपालिका र जिल्ला शिक्षा कार्यालयको समन्वयमा पुस्तकालयमा सिकाइ केन्द्र पनि राखेर पुस्तकालय अगाडि बढाइएको हो । बीचमा एसइई दिएर बसेका विद्यार्थीका लागि रामबजार युके सोसाइटीले दिएका ३ थान कम्प्युटर र हामी आफैंले व्यवस्था गरेका २ गरी ५ वटा कम्प्युटरका माध्यमबाट निशुल्क कम्प्युटर शिक्षा पनि दिइयो । कम्प्युटर शिक्षक भोलिन्टियर राखे पनि अलिक समयपछि तलब दिनुपर्छ भन्ने कुरा उठेपछि र कम्प्युटरहरुको पनि मर्मत खर्च जुटाउन पैसा अभाव हुँदा पुन समस्यामा परियो । सोसाइटीकै डेढ लाख रुपैयाँ खर्चमा सोलार बत्ती जडान गरियो । तर पनि नियमित आयस्रोत नहुँदा पुस्तकालय चलाउन समस्या पर्न छाडेन । अरु पुस्तकालयमा पनि हेर्दा पुस्तकालयको लागि लगानी गरिदिने मानिस भएमात्र लामो समय जाने देखियो । संस्था स्थापना गर्दा हुटहुटी हुने तर निरन्तरताका लागि त्यो स्तरको जाँगर नहुने पनि रहेछ । कि अर्को पुस्ता अगाडि आउनुप¥यो । नयाँ जेनेरेसनमा सामाजिक सेवामा लाग्ने भन्ने कुरा कम देखियो । पुस्तकालय भनेको अहिलेको व्यक्तिको लागि त्यति रुचिको चिज भएन । पुस्तकालयका सबल पक्ष त छन् तर तिनलाई हामीले उजागर गर्न सकेका छैनौं । प्रविधिका कारण अहिले त हातहातमा नै रुचि अनुसारको चिज उपलब्ध भयो भयो । अव पुस्तकालय सञ्चालन गर्न नयाँ सोचका साथ अगाडि बढ्नुपर्छ । हामीले पनि अनलाइनमा लिंक गर्ने र सोही अुनसारका प्रकाशकसँग समन्वय गर्नसके राम्रो हुने थियो । नत्र यही तरिकाले गर्ने हो भने चुनौतीपूर्ण देखियो ।

प्रविधि र इन्टरनेटको विकासले पुस्तकालय र पठन संस्कृतिलाई कस्तो असर पारेको पाउनुहुन्छ ?

पछिल्लो समय फोन, इन्टरनेट र विभिन्न मिडिया आएपछि पुस्तक हेर्न भनेर पुस्तकालय जाने क्रममा कमी देखिन थाल्यो । पहिला रुचि हुँदा पुस्तक थिएनन् । पछि पुस्तक केही संकलन भए तर पाठक कम हुँदै गए । हाम्रै पुस्तकालयमा दैनिक ४÷५ जनामात्र पाठक आउन थाले । हामीले पाठकको रुचिअनुसारका किताब ल्याउन पनि सकेनौं भन्नुपर्छ । पुस्तकालय सञ्चालनका लागि कि मानिस आफूले झट्ट किन्न नसक्ने खालका पुस्तक राख्न सक्नुपर्ने रहेछ कि निश्चित विधाका हरेक पुस्तक राख्न सके पनि पुस्तकालय सञ्चालन गर्न सकिन्छ । अरुले दिएका फाल्तु भएका र घरका दराजमा नअटेका पुस्तक संकलन गर्दा पाठकले खोजेका चिज नपाएको देखियो । एउटा समाचार हेर्न मात्र पुस्तकालय आउन त परेन अहिलेको जमनामा । अहिले ओछ्यानमा बसेर चिया खाँदा खाँदै घरमा नै पुस्तकको एक्सेस हुन पुग्यो । यस्तो हुँदाहुँदै पनि पुस्तकालयलाई अगाडि बढाउनुपर्छ र पाठकलाई आकर्षित गर्नुपर्छ भनेर समसामयिक विषयका चर्चामूलक काम गर्ने भनेर महिना÷२ महिनामा विशेष व्यक्तिहरु बोलाएर २०७० सालतिरबाट अन्तक्र्रिया पनि गर्न थालियो । कलाकार दुर्गा बराल, महावीर पुन, पत्रकार युवराज घिमिरे, राष्ट्रिय योजना आयोगका तत्कालीन सदस्य गणेशमान गुरुङलगायत व्यक्तिलाई हामीले ल्यायौं । दलका नेता रवीन्द्र अधिकारी, यज्ञबहादुर थापा पनि आए । कहिले स्वास्थ्यसम्बन्धी व्यक्ति ल्याएर रक्तचाप नाप्ने जस्ता काम पनि सञ्चालन गरेका थियौं । साधन र स्रोतकै अभावमा यी कामलाई पनि निरन्तरता दिन भने गाह्रो भयो ।

अब पुस्तकालयलाई कसरी अगाडि बढाउने सोच छ ?

पुस्तकालय सञ्चालनका लागि नियमित कर्मचारी राख्न नसकिने र मानिसको रुचि सामाजिक क्षेत्रमा भन्दा आर्थिक क्षेत्रमा बढी देखिएको हामीले पायौं । एउटा सहकारीको मिटिङ छ भने सहभागीले भत्ता पाउने भयो तर पुस्तकालयले मिटिङ बोलाउँदा कोरम नपुग्ने देखियो । त्यही भएर वडा कार्यालय, महानगर कार्यालय र पुस्तकालय समितिको समन्वयमा सूचनामूलक गतिविधि पुस्तकालयमा बढाउन पाए यसलाई निरन्तरता दिन सजिलो हुने थियो । सूचनामूलक गतिविधि सञ्चालन गर्नसके मानिस वडासम्म पुग्न पर्दैनथ्यो । कर प्रणाली लगायत शिक्षा र ज्ञानका कुरा राख्न पाए सजिलो हुने थियो । सूचनाका लागि महानगरले गर्नुपर्ने खर्च पनि बच्ने थियो । यसरी साझेदारीमा चलाउँदा पुस्तकालयलाई १÷२ वटा कर्मचारी दिनु महानगरका लागि ठूलो कुरा पनि होइन । शिक्षातिरको करको यति प्रतिशत भनिदिए हुन्छ सार्वजनिक पुस्तकालयका लागि । पुस्तकालयभित्र हाम्रो सूचना यी छन् भनेपछि मानिस आउँछन्, अपनत्व फिल हुन्छ । यस्तो भए अगाडि लान सकिन्छ । यो सार्वजनिक सम्पत्ति हो व्यक्तिगत पनि होइन । पोखरामा आफ्नै भवन र जग्गा भएका पुस्तकालय पनि निकै कम छन् ।

संस्था स्थापना गर्दा हुटहुटी हुने तर निरन्तरताका लागि त्यो स्तरको जाँगर नहुने पनि रहेछ

तपाईं सामाजिक र धार्मिक क्षेत्रमा जोडिने अवस्था कसरी सिर्जना भयो ?

स्नातकोत्तर अध्ययनसँगै घर नजिक पुस्तकालय पनि भएका कारण समितिमा बस्न पुगें । पुस्तकालयको भवन बनाउन पनि निकै लागियो । तास खेलेर र चियापसलमा गफिएर बस्नुभन्दा कम्तीमा त्यही गफ पनि पत्रिका र किताब भएको ठाउँमा गएर गरे संस्कार त सिक्छ नि मानिसले भन्ने बोध भयो । यस्तै हिसाबले सामाजिक सेवामा जोडिने सोच पलाउँदै गयो । अर्को कुरा मलाई एउटा समस्या के भयो भने मेरा साथीसर्कल कम भए । मेरो खानपान सात्विक खालको भयो । कि साथीहरुसँग बसेर त्यस्तै चिज खानु प¥यो साथी बढाउन । तर मैले घरमा चल्दै आएको संस्कार नै पछ्याउन पुगें । बीचमा ब्रज परिकरी दिदीको प्रवचन सुन्न पाएँ काठमाडौंमा हुँदा । कर्मयोग र कर्मसन्यास भनेर भन्नुहुन्थ्यो उहाँ । कर्मयोग भनेको मन भगवान्मा दिने तन संसार रहने अर्थात् कर्म पनि गर्ने तर मन भगवान्मा अर्पण गर्ने । मनमा दूषित चिज आउनुभन्दा भगवान्को चिन्तनले सकारात्मक चिज नै ल्याउने भयो । यतातिर रहँदा श्यामाश्यामको भवन बनाउने काममा पनि जुटियो । भजनकीर्तनमा पनि रमाउन थालियो ।

नेपालको शिक्षा व्यावहारिक भएन भन्ने भनाइप्रति यहाँको के राय छ ?

हरेक देशमा समाज अनुसारको शिक्षा हुनुपर्छ तर नेपालमा समाज अनुसारको होइन कि दाताअनुसारको शिक्षा प्रणाली भयो । सबैभन्दा कमजोरी यहींबाट सुरु भयो । हाम्रो संस्कार र संस्कृति अनुसारको शिक्षा पद्धति लागु गर्नुपर्ने तर भइदियो के भने विदेशी संस्कार र दाताले भनेअनुसारको शिक्षा हाम्रो भयो । हाम्रो व्यवहार अनुसारको शिक्षा भएन । निश्चित व्यक्ति र संस्थाबाट प्रभावित भएर डिजाइन गरेको कोर्ष हामीकहाँ हुन पुग्यो । अनि प्रविधि पनि समाज अनुकूलको भइदिए त्यो दिगो हुन्थ्यो । अलि पहिलासम्म नैतिक र संस्कृत शिक्षा विद्यालयमा हुँदा कति राम्रो थियो । त्यसले के बिगारेको थियो ? बाबा आमा र अतिथिलाई आदर गर्नुपर्छ भन्ने चिज कहाँ गलत थियो ? अनावश्यक रुपमा जनवादी शिक्षा भनेर फाल्नै पर्छ भनेर फालियो । एक जना कोही मानिस घरमा आए नमस्कार गर भनेर बच्चालाई सिकाउनुपर्ने भयो । अहिले आएर बच्चालाई नेपाली विषय सबैभन्दा गाह्रो हुने अवस्था आयो । हाम्रो शिक्षा पद्धति दीर्घकालीन खालको भएन । तर पनि के भन्न चाहन्छु भने समाज सकारात्मकतातिर जाओस् । अहिले क्षणिक रुपमा हुरीजस्तो नभई हाम्रो समाजले संस्कारी र समाजका लागि लाग्नेलाई सम्मान गर्ने वातावरण बनोस् । पैसा जसले कमायो उसलाई सम्मान गर्ने विषय हामीले प्रवद्र्धन गर्नु हुँदैन । खराब मानिसलाई मेरो पार्टीको भनेर जोगाउन जरुरी छैन ।

आदर्श समाज पत्रिकालाई के सुझाव दिन चाहनुहुन्छ ?

आदर्श समाज पत्रिका अगाडि बढाउन प्रधान सम्पादक कृष्णप्रसाद बास्तोलाले धेरै संघर्ष गर्नुभयो । पत्रिका चलाउन उहाँले धेरै गुमाउनु पनि भयो । महेन्द्रपुलमा मेरो मामाको घर छ । उहाँको प्रेस पहिला त्यहीं नजिक थियो । त्यही बेलादेखि स्तरीय पहिलो पत्रिका आदर्श समाज नै थियो भन्ने म सम्झन्छु । मेरो शुभेच्छा यो छ कि आदर्श समाजले समयानुकूल प्रगति गर्दै जाओस् । पहिला म यस पत्रिकाका सम्पादकीय खोजीखोजी पढ्थें, मिठा चिज आउँथे । अहिले त्यसको कमी भएको हो कि । प्रविधि र इन्टरनेटले गर्दा पनि पत्रिका खोज्ने संस्कार कमी भएको छ र पनि समयअनुसारको मेटेरियल दिन सके अझ राम्रो हुने थियो ।