असारमा केही मात्रामा पोखरा भित्रिएका लेकाली जंगलका टुसा तथा निगुरोहरु साउन लागेपछि धमाधम पोखरा ल्याइन थालिएका छन् । असारमा बोक्रा नछिलिएको टुसालाई रु १५० प्रति मुठा पर्दथ्यो भने साउनमा बोक्रा छिलिएको टुसा प्रति मुठा रु ८० मा बिक्री भइरहेको छ । यस्तै ८० रुपैयाँ प्रति मुठामा बिक्री भइरहेको निगुरो अहिले रु ५० मा झरेको छ । हरियो भन्दा मिठो मानिने कालो निगुरोको सिजन सकिएकोले आउन छोडेको छ चिप्लेढुंगा छेउमै टुसा व्यापार गर्ने लिला गुरुङका अनुसार लेकाली तरकारीहरु भुर्जुङ खोला र त्यो भन्दा माथिको तातो पानीबाट आउने गर्छ । एक्यापले टुसा संकलन गर्न वन खोलेपछि साउनको अन्त्यतिर बजारमा टुसा अत्यधिक आउँदा यसको मूल्य रु ५० सम्म झर्ने गर्दछ ।
जेठदेखि फाटफुट बजारमा देखिने टुसा कात्तिकसम्म नै बजारमा आउने गर्छ विशेष गरि यसलाई धेरैले आलुसँग पकाएर खान्छन् भने कुखुराको मासुसँग पकाएर खाँदा यो अझ मिठो हुने गर्छ । मालुंगे जातको निगालोको टुसालाई सबैभन्दा मिठो मानिन्छ । गण्डकी प्रदेशको कास्की, लम्जुङ, म्याग्दी जिल्लाहरुमा टुसा टिप्ने गरिन्छ । निगालोको कलिला मुनालाई नै टुसा भन्ने गरिन्छ । टुसा हुर्किएर छिप्पिए पछि भने त्यसबट डोको, डालो तथा नाम्लो बुन्ने गरिन्छ । खाना तथा हस्तकलामा प्रयोग हुने मालुंगे जातको निगालोबाट बहु प्रतिफल लिन सकिन्छ ।
बजारमा विषादी हालिएको आयातित तरकारी सम्बन्धि समाचार पढिरहेकाहरुलाई लेकाली र माथिल्लो पहाडी भेगका जंगलबाट आउने रैथाने तरकारीले केही राहत दिएको छ । एक्याप सम्पर्क कार्यालयकी रेन्जर सुधा पराजुली ढुंगानाले दिएको जानकारी अनुसार साउन ६ गते बाट भदौ १५ गतेसम्मको लागि टुसा संकलन र बिक्री खुला गरिएको छ । टेण्डर पाएकाहरुले बजारमा टुसाहरु व्यापारी समक्ष पुर्याउने गर्छन् । हरेक एक पिस टुसाबटा १० पैसा राजस्व उठाउने गरिन्छ । टुसा संकलन गर्न खुला गरिएको बाहेक अन्य बेला संकलन गरिएमा बिगोको दोब्बर जरिवाना वा १ वर्ष कैदको कानूनी व्यवस्था रहेको उनले बताइन् ।
साउन महिनामा धेरै माछामासु नखाने भएकोले टुसाको माग बजारमा उच्च रहेको छ । निःशुल्क प्राकृति वातावरणमा आर्फै उम्रिने टुसा, निगुरो तथा कुरिलोहरुमा क्याल्सियम तथा आइरन हुने हुँदा यिनीहरु स्वास्थ्यबद्र्धक पनि हुन्छन् । मानिसको मात्र नभएर टुसा भालु तथा हाब्रे (रेड पाण्डा) को पनि मुख्य आहार हो । पोखरा आउने टुसा यहाँ मात्र नभई राजधानी काठमाण्डौसम्म पनि पुग्छ । पोखरेलीहरुले बाहिरका आफन्तलाई भेट्न जाँदा कोशेलीको रुपमा टुसा नै लाने गर्छन् । अलि महंगो हुने भएकोले होटल तथा रेष्टुरेण्टमा भने टुसा पाक्दैन बरु त्यहाँ तामाको परिकार भने पाइन्छ ।