आज अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस हो । यो अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसको उपलक्ष्यमा विभिन्न कार्यक्रमहरु राखी विश्वभर नारी दिवस मनाइरहेका छन् । नेपालमा पनि नारीवादी संघ संस्थाहरुले विभिन्न गोष्ठीहरुको आयोजना गरी यो दिवस मनाइरहेका छन् । नारीहरुले प्राप्त गरेका राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक हक अधिकारका सम्बन्धमा समीक्षा गर्नु र आगामी दिनमा के–कस्तो कदम चालेर नारी उत्थान गर्न सकिन्छ भन्ने सम्बन्धमा विमर्श गर्नु समायोचित कुरा हो । नेपाली नारीहरुले पुरुष सरह नै राजनीतिक आन्दोलनमा सरिक भएर योगदान गरेका छन् । त्यही योगदानको कदर गरेर नारीहरुलाई पुरुष सरहको हक अधिकार हुनु पर्दछ भन्ने आवाज बुलन्द भइरहेको छ । सैद्धान्तिक रुपले पुरुषहरुले यो कुरा स्वीकार गर्दछन् । तर व्यवहारमा भने मुठ्ठी पार्ने गर्दछन् । जसले गर्दा महिलाहरुले अपेक्षा गरेअनुसारको अधिकार प्राप्त गर्न सकेका छैनन् ।

संयुक्त राष्ट्र संघले समेत महिलाहरुलाई आफ्नो हक अधिकारबारे सचेत बनाउने सम्बन्धमा विभिन्न कार्यक्रमहरु ल्याएका छन् । राष्ट्र संघले नारी दिवस घोषणा गरेको पनि नारीको हक अधिकारप्रति सबैको ध्यान जाओस् भनेर हो । त्यसरी ध्यान आकर्षित गर्न वर्षको एक पटक मात्र नारी दिवस मानेर नभएपछि सन् १९७५ लाई नै त्यस विश्व संस्थाले अन्तर्राष्ट्रिय नारी वर्ष घोषणा गरेको थियो । त्यसले केही प्रतिफल दिएकोले त्यस संस्थाले नारी दशक पनि घोषणा ग¥यो । त्यस दशकमा राष्ट्र संघकै आयोजनामा ठूल्ठूला विश्वस्तरीय महिला सम्मेलनहरु आयोजना गरियो । ती सम्मेलनहरुले ऐन, कानुनको सुधार्नेदेखि आर्थिक सबलीकरणमा पनि विभिन्न सिफारिसहरु गरे । नेपालमा पनि त्यस विश्व सम्मेलनको राम्रो प्रभाव परेको र स्थितिमा क्रमिक सुधार आएको छ ।

नेपालमा त्यसरी सुधार भएको बाह्य प्रभावले मात्र होइन । नेपाली महिलाहरुले राणाकालदेखि नै नारी मुक्तिको प्रयास गर्दै आएको स्मरणीय छ । भोजपुरमा जन्मेका योगमायाले सती प्रथा, दास प्रथा, छुवाछुत प्रथादेखि महिलामाथि भएको शोषणविरुद्धमा आवाज उठाएर जुद्ध शमशेर समक्ष माग प्रस्तुत गरेका थिए । त्यो माग पूरा नगरेकोले उनले २ सय ४० जना सहभागीका साथ आत्मदाह गर्ने कार्यक्रम सार्वजनिक गरेका थिए । सरकारले त्यो आत्मदाह रोक्न तिनीहरुलाई जेल राखे । तिनीहरु केही समयपछि जेलबाट मुक्त त भए, तर माग पूरा भएन । माग पूरा नभएकोमा १९९८ सालमा उनी लगायत ६८ जना सहयोगीहरुले अरुण नदीमा जल समधि लिएर आत्महत्या गरे । त्यो घटना विश्वको ठूलो सामूहिक आत्महत्यामा गनिन्छ । त्यस्ता त्यागीहरु नेपाली इतिहासमा देखिन्छ । त्यसपछि दिव्या कोइराला, साधना प्रधान, मंगलादेवी सिंहहरुले पनि महिला उत्थानको लागि ठूलो योगदान गरेका छन् । विगतका त्यस्ता प्रयासहरुले गर्दा नेपालमा महिलाहरुको भूमिका महत्वपूर्ण भएको छ । आज हामी ती सबै अग्रणी महिलाहरुलाई सम्झन चाहन्छौं र उनीहरुको प्रयासको उच्च मूल्यांकन गर्दै उनीहरुप्रति उच्च सम्मान व्यक्त गर्दछौं ।