सन्दर्भ
राष्ट्रिय समाचार समितिले २०७१ पुष २ गते एउटा समाचार पठायो । जसको शीर्षक थियो, ‘दैनिक १५ सय युवा विदेशिदै, नेपाल वृद्धाश्रम बन्ने खतरा’ । पंक्तिकारको मथिङ्गलमा समाचारले राम्ररी, निरन्तर धक्का दिइरह्यो । समाचार आएको केहीपछि युवा दिवस पनि आयो । झन् भत्तभत्त हुने गरेर पोलिरह्यो। यी क्रिया–प्रतिक्रिया हुनुका पछाडि अवश्य युवा हुनुको पीडा र चिन्ता थियो । किनकि, आजकै दिनलाई दुई दशक अगाडि (सन् १९९९, १२ अगस्ट) संयुक्त राष्ट्र संघले एउटा उत्सवका रूपमा लियो । जुन उत्सवको उद्देश्य युवाका मुद्दालाई स्थापित गर्न सकियोस् भन्ने थियो । प्रत्येक १२ अगस्टलाई अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसका रूपमा घोषणा गरियो । जसको लक्ष्य युवाका सवालमा विश्वका सरकार एवम् सरोकारवालालाई सचेत र जागरूक गराउन सकियोस् भन्ने थियो । यो दुई दशकको अवधिमा पंक्तिकार हुर्कदै गरेको प्रदेशको गण्डकीमा जसरी असीमित पानी बग्यो त्यसै गरेर १२ अगष्टका असीमित दिन बित्दै गए । गण्डकीको पानी कहिले धमिलो हुँदै सङ्लदै मात्र होइन, किनार वारपार गर्नै नसक्ने गरी हुत्तिदै र रित्तिदै पनि बग्यो । त्यसै गरेर अगष्ट १२ का दिन पनि बिते । कहिले दर्जन ज्यादा संघसंस्थाको सहकार्यमा २०–३० जना पनि नपुग्दै, कहिले ३० बढी संस्थाको सहकार्यमा एक सय जना पनि नपुग्दाका र्याली निस्के । नजिकैबाट ती दिनलाई हेरेको पंक्तिकारले हिजो दशक अगाडि २०६७ साउन २७ गते यही समाचारपत्रमा ‘युवा समेट्न नसकेको युवा दिवस र नीति’ विषयक लेख प्रकाशन गरेको थियो । जहाँ सरकारले २०६६ सालमा ल्याएको युवा नीतिमा समेटिएका २४ वटा नीति, उक्त वर्षका लागि तय गरेको ‘हाम्रो आवाज ः हाम्रो वर्ष’ नारा र युवा दिवससँग केन्द्रित थियो । आज दशक पछाडि आउँदा पनि युवाको अवस्था उस्तै छ । हरेक वर्ष तय भएका नारा नारामै सीमित छन् । युवाका समस्यामा मलम लाग्न सकेका छैनन् । सीमान्तकृत, विपन्न, असहाय, असक्त र द्वन्दपीडित युवाको अवस्था झन् दर्दनाक छ । यसै सन्दर्भमा प्रस्तुत आलेख केन्द्रित छ ।
विषयप्रवेश
साधारण भाषामा युवा कसलाई भन्ने ? जसका आ–आफ्नै मापदण्ड छन् । युवाका सन्दर्भमा नेपाल सरकार र संयुक्त राष्ट्र संघले निर्धारण गरेको मापदण्डै फरक छ । नेपाल सरकारले १६ वर्षदेखि ४० वर्षसम्म उमेर समूहलाई युवा घोषणा गरेको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघले १५ वर्षदेखि २४ वर्ष उमेर समूहका व्यक्तिलाई । यसरी उमेर मापदण्डमै फरक परेको दिवसको कार्यान्वयन पनि उस्तै–उस्तै छ । संयुक्त राष्ट्रसंघको साधारणसभाले सन् १९९९ मा हरेक वर्ष अगष्ट १२ लाई अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवस मनाउने निर्णय गरेको थियो । लगत्तै सन् २००० अगष्ट १२ देखि युवा दिवस मनाउन शुरु पनि गर्यो । नेपालका सन्दर्भमा भने २००४ सालदेखि यो दिवस मनाउन शुरु गरिएको हो ।
देशले युवा दिवस मनाइरहँदा दिनदिनै युवा पलायनको शृङ्खलाको चाङ चुलिँदो छ । देशमा रोजगारीका अवसर नहुँदा दशक अगाडि दैनिक छ सय नेपाली विदेशिनु परेको थियो । आज दशक पछाडि आइपुग्दा त्यो संख्या बढेर दैनिक करिब एक हजार पाँच सय पुगेको तीतो यथार्थ हामीले सुनिरह्यौं । समाचार पढिरह्यौं । जुन संख्या वैदेशिक रोजगार विभागको स्वीकृति लिएर जानेको हो । हजारौंको लस्कर लागेर खाडी मुलुकमा दुःखका आँसु, रगत र पसिना बगाउन दिनदिनै नेपाली दाजुभाइ अन्तर्राष्ट्रिय एयरपोर्टमा लाइन लागिरहेका छन् । यो समस्याको समाधान कहिले ? कसले गर्ने ? सरकारले १०–१५ हजारमा खाडी मुलुक पठाउन इजाजत दिएको छ । तिनै लाइसेन्सधारी २० हजार तलबका लागि दुई लाख रुपैयाँसम्म लिएर खाडी मुलक जान प्रेरित गरिरहन्छन् । यस्ता समस्याको समाधान कहिले गर्ने ? कसले गर्ने ? के नेपाल आमाका इमान्दर सपुतलाई पाखुरामा मासी रहँदाका दिनसम्म सधैं विदेशीको गुलामी र गधा जस्तो बनाउन तल्लिन रहने ? यसको दोषी कसलाई मान्ने ? हुन त, संसारभर करिब दुई अर्ब ३२ करोड मानिस आप्रवासीको रूपमा छन् । त्यसमध्ये करिब २५ प्रतिशत मानिस एसिया र प्रसान्त क्षेत्रमा मात्र रहेका छन् । एक देशका मानिस अर्को देशमा काम गर्न जाँदा उनीहरूमाथि पारिश्रमिकलगायतका सुविधा, न्यूनतम मानवअधिकारका सन्दर्भमा विदेशी नागरिक भएका कारणबाट विभेद हुने गरेको पाइन्छ । हाम्रा दाजुभाइ, दिदीबहिनीले पनि त्यो विभेद भोगिरहेका छन् । कैंयौं छोराछोरी अध्ययनको शीलशीलामा अलपत्र परेर सञ्चारमाध्यममा रोइरहेको हामीले देखेका छौं । यसका अलवा व्यापार, व्यवसाय, शिक्षा, स्वास्थ्य, विवाहलगायतका कारणले विदेश र भारतमा जाने नेपालीको संख्यालाई अभिलेख गर्न सक्ने सामथ्र्य हामीसँग छैन, यसर्थ त्यो संख्याको एकीन टुंगो छैन । २०६८ सालको जनगणना प्रतिवेदनले देश बाहिर रहेका नेपालीको संख्या १९ लाख १७ हजार ९०३ देखाएको छ । जसमध्ये पुरुषको संख्या ८६.७ र महिलाको १३.३ प्रतिशत थियो । अब २०७८ को पुर्वसन्ध्यामा आइपुग्दा त्यो संख्या कति पुग्ला भनेर त्राहीत्राही हुनुपर्ने अवस्था छ ।
अर्को चिन्ताको सन्दर्भ झ्न केही विदेश गएका युवालाई स्वदेश फर्क कृषि क्रान्तिमा लाग भनेर प्रेरित गरिरहँदा झोलामा फार्म सञ्चालन गरेकाले अनुदान हत्याउने र जो विशुद्ध कृषि कर्म गरिरहेका छन् । गाउँ समाजमा हेपिएका, चेपिएका दिनदुःखी, असहाय र वेसहारा छन् उनीहरु अनुदानका लागि आवश्यक कागजपत्र बोकेर कहिले यता कहिले उता गर्दै रातदिन आँसुको भल बगाउन बाध्य छन् । यो अवस्थाको सिर्जना कसरी भएको छ ? यस्ता कुराका बारेमा हुने चालखेल कसले बुझ्ने ? यी तमाम समस्या हाम्रै बीचमा रहेका अस्वस्थ प्रतिष्पर्धा र राजनीतिक कित्ताकाटका कारणले सिर्जेका हुन् । जसलाई समाधान गर्न अब युवा एक भएर जाग्नैपर्छ । युवामा रहेको जोश र जागर यस्ता समस्या समाधानमा केन्द्रित गर्नुपर्छ ।
दिवसको सार्थकता
प्रत्येक वर्ष फरक विषयवस्तु दिने र संसारका युवालाई समेटेर अगाडि बढाउनु युवा दिवसको मुख्य उद्देश्य हो । यो वर्ष पनि ‘शिक्षामा रूपान्तरण ः उद्यमशीलता र नवप्रवर्तन’ नाराका साथ युवा दिवस मनाइँदै छ । युवा भनेका देशको राजनीतिक, आर्थिक, भौतिक, नैतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक रुपान्तरणका संवाहक हुन् । युवालाई शिक्षा, स्वास्थ्य, वातावरण, विज्ञान, प्रविधि, अध्ययन, अनुसन्धान, अन्वेषण र विश्लेषणलगायतका विषयमा प्रोत्साहित गर्नुपर्छ । युवाको सर्वाङ्गीण पक्षको विकास र संरक्षण गरी प्रतिभा पलायनलाई निरुत्साहित गराउँदै श्रमबजारको खोजीमा भौतारिएका युवाका समस्यालाई सम्बोधन गर्न आवश्यक छ । देशको सर्वाङ्गीण विकासका क्षेत्रमा उनीहरूको सार्थक सहभागिता सुनिश्चित गर्नु आवश्यक छ । युवालाई सिर्जनशील, सीपयुक्त, उद्यमी र जिम्मेवार नागरिकका रुपमा विकसित हुने अवसर राज्यले प्रदान गर्नुपर्छ ।
राष्ट्रिय स्वाधिनता, स्वतन्त्रता, न्याय र शान्ति स्थापनाका लागि युवा शक्ति परिचालन गर्न सक्नुपर्छ । सुखी नेपाली र समृद्ध नेपालको नारा सफल पार्न युवाको सख्यात्मक र गुणात्मक सहभागिता आवश्यक छ । जसका लागि राज्य सञ्चालकहरू जिम्मेवार हुन जरुरी छ । सहभागिता र अवसरका दृष्टिले नेपालका युवाको अवस्था सन्तोषप्रद छैन, त्यसमा पनि महिलाको त अझ नाजुक अवस्था छ । यसैले युवाका विभिन्न अधिकारलाई सही रूपमा सम्बोधन गरी उनीहरूमा रहेको ज्ञान, सीप, अनुभव र सिर्जनशीलतालाई राष्ट्रिय विकासमा मूलप्रवाहीकरण गर्नेतर्फ राष्ट्रका नीति तथा कार्यक्रम निर्देशित हुन आवश्यक छ । वर्तमानमा त्यो हुन सकेको छैन, सहभागिताका नाममा पार्टीको कार्यकर्ता हो–होइन ? उसको हिजोको राजनीतिक धरातल के थियो ? जस्ता मापदण्ड नभई योग्यताका आधारमा राज्यका सबै तह तथा निकायमा समान सहभागिताको सुनिश्चित गर्न आवश्यक छ । यो समयको माग हो । यसो हुन सके मात्रै केही हदसम्म युवा दिवस मनाउनुको सार्थकता हुने छ ।
समस्याको चुरो र वर्तमानको माग
नेपालका सन्दर्भमा काम भन्दा कुरा बढी हुने गरेका छन् । पछिल्लो समय देशमा राजनीतिक चलखेलले गर्दा युवापुस्ता निभेकका खेताला भएका छन् । सधैं अर्काको भरेङ बनिरहेका छन् । युवाका नाममा विभिन्न छलफल हुन्छन् । युवा शसक्तीकरणका वहस चल्छन्, अन्तरक्रिया हुन्छन्, कार्ययोजना बन्छन् । तर ती कतिका प्रभावकारी भएका छन् ? यसका विषयमा कसले प्रश्न उठाउने ? विभिन्न सरकारी, गैरसरकारी संघसंस्था स्थापना भएका छन् । उक्त संस्थाले सञ्चालन गरेका युवाकेन्द्रित गतिविधिमा युवाको पहुँच, सहभागिता, उपलब्धी र उपदेयता कस्तो छ ? यसको लेखाजोखा हुन नसक्नु सबैभन्दा ठूलो दुःखको कुरा हो ।
वर्तमानलाई हेर्न हो भने, चामलका बियाँ जस्ता रहेका युवालाई गलत मार्ग निर्देशन गरिएको देखिन्छ । प्रायः गरेर कम पढेलेखेका, असल–खराब राम्ररी ठम्याउन नसक्ने दस्ताको जोश र जागर आफ्नो स्वार्थका लागि समाजमा सभ्य भनिएका, पढेलेखेका, राज्य सञ्चालनको साँचो समातेकाहरूले उपयोग गरिरहेका छन् । विभिन्न बहानामा युवा शक्तिको सहायता विना राष्ट्र विकास असम्भव छ भनेर झुटा सपना देखाउँदै आफ्नो दलको प्रचारप्रचारमा अल्मल्याउने, बेरोजगारीको फाइदा उठाउने, क्रान्ति र परिवर्तनका नाममा भरेङ बनाउने काम भएको देखिन्छ । दशक अगाडिको युवा दिवस मनाउँदै गर्दा कास्की काँग्रेसको १२ औं महाधिवेशन चलिरहेको थियो । यज्ञबहादुर थापा, पोषनाथ शर्मा र रामचन्द्र त्रिपाठी सभापतिका लागि चुनाव लडिरहेका थिए । कयौं युवा पार्टी कार्यालय चिप्लेढुंगादेखि सभागृहसम्म फरक–फरक झुण्डका जय नेपालका भजन गाइरहेका थिए । आज देशमा विभिन्न तहका सरकार आएका छन् । लामो समयको अन्यौलता हटेर टोलटोलले स्थानीय सरकार पाए पनि युवा झुण्ड–झुण्डका जय नेपाल र लालसलामका नारा लगाइरहेका छन् । त्यो संस्कारको अन्त्य हुन आवश्यक छ ।
२०७४ असोज २८ गतेदेखि स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन लागु भइसकेको छ । स्थानीय सरकारले स्थानीयस्तरबाटै युवालाई सही तरिकाले परिचालन गर्न आवश्यक छ । यो हुन सक्यो भने बल्ल राज्य सञ्चालनको जग बलियो हुन्छ । जग भनेकै युवा हुन् । राज्यले सञ्चालन गरेका युवा प्रोत्साहन पुरस्कार सही प्रतिभाका हातमा पर्नुपर्छ । युवाले पनि त्यो बुझ्न आवश्यक छ, आँफू कुन प्रयोजनका लागि कसरी कसको, सिँढी र भरेङ भएको छु । क्रान्ति, परिवर्तन र विकासका नाममा नाराबाजी गर्दै हिँड्दाको उपलब्धि के भयो ? कति व्यवहारमा लागु भयो ? यसको यथार्थ नबुझी युवा आँफै विचलित भइरहने हो भने राज्य सञ्चालन, विधि–विधान निर्माण र समृद्धिमा युवा परिचालन हुनु त परै जाओस् सुझाव संकलनका सन्दर्भमा पनि कहिल्यै सहभागिता गराइनन् ।
अब, समय फेरिएको छ । देशमा धेरै परिवर्तन आइसक्यो । यो परिवर्तनसँगै युवाको जीवनमा परिवर्तन आउन आवश्यक छ । युवाका नाममा प्रत्येक वर्ष भित्रने परियोजनाको प्रभावकारी कार्यान्वयनका लागि युवा जाग्नु आवश्यक छ । सरकारी र गैह्र सरकारी संघसंस्थाले सञ्चालन गरेका कार्यक्रमको प्रभावकारिता बारेमा मूल्याङ्कन गर्न आवश्यक छ । यस्ता कार्यको वैज्ञानिक र व्यवहारिक तवरबाट गुणदोष केलाउने सामथ्र्य आम युवाले राख्न सक्नुपर्छ ।
देशमा दिनप्रतिदिन भोलिका आधारशीला मानिएका युवा पुस्ताको हत्या भइरहेको छ । स्कूल गएका युवायुवती, मेलापात गएका दिदीबहिनी, समाचार सङ्कलनमा गएका दाजुभाइ, छोराछोरी बलात्कृत भएका छन्, मारिएका छन् । यस्तो जर्जर अवस्थामा युवा दिवस मनाउनु टिठ लाग्दो अवस्था बाहेक केही होइन । त्यसैले एउटा युवाले अर्का युवालाई हर्ने नजरमा समानता हुनुपर्छ । एउटाको समस्यालाई सबैको समस्या भनेर समाधानका लागि सहकार्य, सहयात्रा र समन्वय गर्न आवश्यक छ । आफूलाई ठूलाठालु ठान्नेले अब सोच्न सक्नुपर्छ हामी सबैको आउने प्रक्रिया र आउने ठाउँ त्यहीँ हो, भोलि जाने प्रक्रिया र जाने ठाउँ पनि त्यही हो । दुई दिनको जिन्दगीमा तेरो मेरो, यो पार्टी ऊ पार्टी जस्ता सन्दर्भमा विभक्त हुनु व्यर्थ हो । यसर्थ, हरेक युवाको भूमिका देशको असल शक्तिलाई सञ्चयन गरी राज्य सञ्चालनका पक्षमा साझेदारी गर्नु हो । अब एक थुकी सुकी, सय थुकी नदी मान्यतालाई आत्मसात गरेर अगाडि बढ्नुपर्छ यो वर्तमानको माग हो । हरेक घरमा, टोलमा हुने टोले गफमा सबै युवाको सहभागिता हुनुपर्छ । त्यो गफ युवाको नेतृत्व र व्यक्तित्व विकासमा केन्द्रित हुनुपर्छ । त्यो हुन सकेमात्र युवा सहभागिताको सफलता हात लाग्छ नत्र हात्ती आयो फुस्सा झैं अनेक दिवस आउँछन् र जान्छन् ।
निष्कर्ष
युवा त्यो समूह हो जो राष्ट्रको भविष्यको कर्णाधार, वर्तमानको साझेदार, विकास र परिवर्तनको संवाहक हो । यसर्थ राष्ट्र निर्माणमा युवाको भूमिकालाई अर्थपूर्ण र क्रियाशील रूपमा हेरेर राज्यले त्यही व्यवहार गर्नुपर्छ । यदि युवालाई राज्य सञ्चालन प्रक्रियामा समावेश नगराउने हो भने, उनीहरूको उर्जा र प्रतिभाबाट लाभ लिनुको सट्टा अस्थिरताको सामना गर्नुपर्ने स्थिति आउन सक्छ । हिजो राष्ट्रिय युवा नीति ०६६ तय गरिनु, सोही नीति कार्यान्वयनका लागि युथ भिजन निर्माण हुनु, राष्ट्रिय युवा परिषद् गठनको विधयक संसद्बाट पास हुनु युवाका लागि सुखद् कुरा हो । तर, अझै पनि राज्यको नीति निर्माण र निर्णय प्रक्रियामा युवाको सार्थक सहभागिता सुनिश्चित हुन सकिरहेको छैन । जबसम्म राज्य संयन्त्रले युवालाई एकजुट बनाएर समसामयिक समस्यालाई समाधानका लागि अगाडि ल्याउँदैनन् तबसम्म नारामा मात्र सीमित रहेका दिवस मनाएर केही हुने वाला छैन । किनकि, देशमा रहेका पाँच प्रतिशत योग्य र समक्ष जनशक्तिलाई ९५ प्रतिशत खराब पक्षले ध्वस्त पारिरहेका छन् । ढुक्क भएर बाँच्न पाउने, सहीलाई सही र गलतलाई गलत भन्न र बोल्ने पाउने अवस्था छैन । त्यही खराब मार्ग अवलम्बन गरेको परम्परागत संस्कारलाई आम नेपालीले मनिप्लाष्ट जसरी संरक्षण गरिरहयौं भने अझै कैयौं वर्ष युवा खाडीमा पसिनाको बाढी बगाइरहने । राज्य सञ्चालनका लागि दाँत फुक्लेका, कपाल फुलेका र ढाँड कुप्रिएका जोडीले राइँदाइँ गर्दाका दिनसम्म युवाका आँखामा आँसु, मनमा विरह, जीवनमा निराशा बाहेक अर्को उपलब्धी हात लाग्ने वाला छैन ।
असफल गौतम
Related News
सम्बन्धित समाचार
कास्की कांग्रेसको शिखर पुरूषको अवसान
जून ओर्लेको रात र त्यसको आलोक
नयाँ बिहानी: आदर्श समाजको २९ औं वर्ष
गण्डकी प्रदेश प्रशिक्षण प्रतिष्ठानका ४ वर्ष र आगामी कार्यदिशा
राणा कालमै हलो जोत्ने क्रान्तिकारी पं. मुक्तिनाथ
hero news full width
मुख्य समाचार
राप्रपाले साथ नदिने भएपछि अधिकारी सरकार संकटमा, अब के होला ?
लाटोकोसेरो संरक्षक राजु आचार्यलाई बेलायतमा अवार्ड
वैशाख २०, २०८१पाेखरामा कालो धुँवा फाल्ने गाडीका चालक कारवाहीमा
वैशाख २०, २०८१मजदुरलाई छैन मजदुर दिवस रौनक
वैशाख २०, २०८१गण्डकीमा संविधान भर्सेज सर्वोच्च
वैशाख २०, २०८१पोखराको अमरसिंहको बिजुली पसलमा आगलागी, १ करोडको क्षति
वैशाख २०, २०८१