विषयप्रवेश
तीर्थराज अधिकारी (जन्म ः वि.सं. २००३, दुराडाँडा, लमजुङ) साहित्यिक हिसाबले मुख्यतः काव्यकर्मी नै हुन् । यिनका अहिलेसम्म प्रकाशित सामग्री अप्रबन्धात्मक कविताहरू मात्रै रहेका छन् । यिनका जुनकिरी (२०५३), ऐना (२०५७), तीन लय तेह« गीत (२०६०), झटारो (२०७०), बिरिमफुल (२०७३) र जूनका टुक्राहरू (२०७७) जस्ता कविताकृतिहरू प्रकाशित छन् । यी मध्ये झटारो , बिरिमफुल र जूनका टुक्राहरू यिनका मुक्तकसंग्रह हुन् भने अन्य कृतिहरू फुटकर कविताका आयाममा रहेका छन् । यिनका प्रकाशित तीनै मुक्तकसंग्रह मूलतः रुबाई शैलीमा रहेका छन्, तथापि अगिल्ला मुक्तकसंग्रहका मुक्तकहरूमा भने रुबाई इतर बान्कीहरू पनि देख्न पाइन्छ । भिन्नभिन्न भंगिमामा देखिने यिनका मुक्तकहरूको ढाँचागत विषयमा चर्चा गर्ने जमर्को यस आलेखमा गरिएको छ ।
मुक्तकसन्दर्भ
मुक्तक एक श्लोकमै पूर्ण हुने कविताको एक उपप्रकार हो । यही एक श्लोकमा पाइने विषय, भाव वा विचारलाई बुझाउनका निम्ति अगाडिपछाडि कुनै अतिरिक्त प्रसंग ल्याएर जोडिरहनु पर्ने हुँदैन । यसरी अगाडि वा पछाडिका प्रसंगबाट मुक्त रहेर पनि अर्थवहनका निम्ति पूर्ण हुने भएकाले नै यसलाई मुक्तक भनिएको हो । तसर्थ हरेक एक श्लोकी कविता जो आफैमा स्वायत्त रही एक भुल्का विषय, भाव वा विचारलाई खँदिलो रूपमा पुष्टि गर्न सक्ने सामथ्र्य राख्दछन्; तिनै लघुतम कवितालाई मुक्तक भनेर परिभाषित गरिँदै आएको हो ।
श्लोक भनेको कविताको एउटा प्रासाङ्गिक एकाइ हो । यो पद्यको एउटा अनुच्छेद हो अर्थात् पद्यात्मक अनुच्छेदलाई श्लोक भनिँदै आइएको छ । पद्य भनेको लयात्मक भाषा हो । लय सृजना हुन यसले कम्तीमा एक फन्को मार्नैपर्छ । लयले एक फन्को मार्नु भनेको वर्ण वा अक्षरहरूका शब्दगत उस्तै हारीहरूको कम्तीमा एउटा आवृत्ति हुनु हो । एउटा आवृत्ति हुन दुई पंक्ति वा चरण हुनुपर्छ । यसैले एउटा श्लोक निर्माण हुनु भनेको कम्तीमा दुई पंक्ति वा चरणको मेल हुनु हो । संस्कृत परम्परामा दुई पंक्ति वा चरणदेखि माथिका पंक्तिपुञ्जलाई श्लोकका रूपमा स्वीकार गरिएको छ । तर, कविताका हकमा प्रायः चार पंक्तिलाई एक श्लोकका रूपमा वरण गरिँदै आएको कुरा पनि यथार्थ हुँदै हो । यसैले मुक्तक कविताको प्रसङ्गमा यो बहुशः चतुष्पदी रूपमा अगि बढ्दै आएको छ र नेपालीमा पनि अधिकतर मुक्तक कविताहरू यही ढाँचामा लेखिँदै आएका छन् । तर यसो भन्नुको अर्थ मुक्तक भनेको सर्वथा चार पंक्तिकै हुन्छ भन्ने चाहिँ होइन ।
नेपालीमा दुईदेखि करिब सात चरण/हरफ/पंक्तिसम्मका कवितालाई मुक्तकका काँटामा राखेर हेर्न सकिन्छ/हेरिँदै आएको छ । यस्ता मुक्तक कवितालाई विभिन्न नामबाट पुकारिएको पनि पाइन्छ । हामीकहाँ दुई पंक्तिका सायरी, फर्द शैलीका मुक्तक भेटिन्छन् । त्यस्तै आज भोलि तीन पंक्तिमा पाइने हाइकुको लेखन पनि त्यत्तिकै बाक्लिँदै गएको पाइन्छ । तीन हरफे नेपाली लोकलयमा प्रचलित रोइलालाई पनि पूर्वापरप्रसङ्ग निरपेक्ष रचनाका रूपमा शिष्ट साहित्यमा प्रयोग गर्दै आएको समेत देखिन्छ । चार पंक्तिमा हुने संस्कृत शैलीको चतुष्पदी र फारसी शैलीको रुबाई त विशेष रूपमा प्रचलित नै छन् । त्यसैगरी जापानी शैलीमा लेखिने गरेको पञ्चपदी कविता ताङ्का शैली पनि नेपालीमा पाइन्छ । जापानी शैलीकै षट्पदी सेदोका र भारतीय शैलीको कुण्डली कविता पनि यस काँटका मुक्तक कविता हुन् । नियमित लयमा मात्र नभई मुक्तलयमा पनि छोटा कविताका नाममा गद्य मुक्तकहरू लेखिँदै आएको देखिन्छ । यस्ता सात हरफसम्मका गद्य मुक्तकहरू नेपालीमा प्रशस्तै पाइन्छन् ।
यसप्रकार नाम जेजे दिइए पनि यी सबै मुक्तक काँटका कविता हुन् । काव्यको लघुतम रूपमा रहेका यिनका खुद्रे नाम जे भए पनि यिनीहरूको साझा नाम मुक्तक हो । मुक्तकको छाताभित्र यी सबै मसिना कविताहरू ओतिएका छन् । किनभने यी सबै एक श्लोकी कविता हुन्; यी पूर्वापरप्रसंग निरपेक्ष छन्; यी आफैमा पूर्ण छन्; यिनमा पाठकश्रोतालाई चमत्कृत गर्ने सामथ्र्य छ; यिनमा एकल भाव वा विचार पाइन्छ; यिनमा कथ्यताको सूक्ष्मता पाइन्छ; यी सबैमा लघुतम काया छ र यिनमा विषय क्षेपण, कुतूहलता र तृप्तिपूर्ण बैठानको तारतम्य पाइन्छ ।
तीर्थका मुक्तकीय संरचनागत विविधता
मुक्तककार तीर्थ अधिकारीका मुक्तकहरू प्रायः रुबाई शैलीमा लेखिएका छन् तथापि रुबाईलाई मात्र भने यिनले अवलम्बन नगरी अन्य विविध ढाँचाका मुक्तक शैलीलाई पनि पछ्याएका छन् । यिनका मुक्तकहरू द्विपदी, संस्कृत चतुष्पदी, रुबाई र गद्यशैलीमा पाइन्छन् । यिनले आफ्ना द्विपदी मुक्तकलाई दुई हरफमा नदेखाएर बरु तिनलाई तोडेर चारवटा बनाई प्रस्तुत गरेको देखिन्छ । कविताको एउटा हरफ वा पंक्ति भनेको एक वाक्यगत एकाइ हो । कतिपय कविहरूले आफ्नै लहडले वा मुद्रण सुविधाका लागि एउटै पंक्तिलाई दुई, तीन हरफमा टुक््रयाएको पनि पाइन्छ । तीर्थ अधिकारीले पनि आफ्ना केही द्विपदी मुक्तकलाई टुक््रयाएर चार वटा पंक्तिमा विस्तार गरेका छन् । तिनका यस्ता मुक्तकमा दुई पंक्ति जोडेर बल्ल एउटा पंक्ति बन्ने वास्तविकता टडकारै महसुस गर्न सकिन्छ । तर, मुक्तक कविता अक्सर चार पंक्तिका हुने गरेको देखेका कारण यिनले शायरी वा फर्द शैलीमा गएका यस्ता द्विपदी कवितालाई पनि चार पंक्तिगत विस्तारमा फैलाएको देखिन्छ । जस्तो:
तल माथि यता उता
चारैतिर रिस्वत छ
सोझालाई कुन्नि के हो ?
बाङ्गालाई त किस्मत छ । (झटारो, पृ. १३०)
उपर्युक्त मुक्तकको वाक्यगत झोक्का द्विपदीमा सकिने देखिन्छ । तर कविले यसलाई चार पंक्तिमा विभाजन गरेका छन् । यस मुक्तकको खास स्वरूपलाई यसरी देखाउन सकिन्छ:
तल माथि यता उता चारैतिर रिस्वत छ
सोझालाई कुन्नि के हो बाङ्गालाई त किस्मत छ ।
यिनले रुबाई ढाँचामा आउन सक्ने कतिपय मुक्तकलाई तोडताड पारेर छ सात हरफे पनि बनाएको देख्न पाइन्छ । हुन सक्छ, मुक्तकमा आएका पंक्तिहरूको विस्तारमा असमानता आएका कारण यिनले तिनलाई अझै टुक््रयाएर छसात पंक्तिसम्म पनि पुर्याएका हुनन् । तिनलाई रुबाईको चतुष्पदी ढाँचामा राख्न नसकिने पनि होइन तर यिनले त्यस्ता मुक्तकलाई यस स्वरूपमा प्रस्तुत गरेका छन्:
दुलाहाको भाइ पनि रङ्गिन सक्छ
जन्ती पर्सिएको बेला
ओभानो मानिस पनि रुझ्न सक्छ
पानी बर्सिएको बेला
हात्तीको सुँडको कुरै छोडौँ अहिले
बिरालाको छाया पनि बाघ हुन सक्छ
मनै तर्सिएको बेला । (झटारो, पृ.११५)
खासमा उपर्युक्त मुक्तक रुबाई शैलीमा नै ढाल्न खोजिएको हो तर पंक्तिगत समानताका लागि अक्षर वा भनौँ शब्द संयोजनको अनियमितताले ठ्याक्कै चार पंक्तिमा राख्न नसकेको देखिन्छ । चार पंक्तिमा राखेर देखाइएको भए यो मुक्तकमा पहिला, दोस्रो र चौथा पंक्ति समानजस्तै देखिए पनि तेस्रो पंक्ति अस्वाभाविक हिसाबले अन्यका तुलनामा सानो छ । साँच्चै नै रुबाइ बान्कीमा ढालेको भए यो मुक्तकको स्वरूप यस्तो हुने थियो:
दुलाहाको भाइ पनि रङ्गिन सक्छ जन्ती पर्सिएको बेला
ओभानो मानिस पनि रुझ्न सक्छ पानी बर्सिएको बेला
हात्तीको सुँडको कुरै छोडौँ अहिले
बिरालाको छाया पनि बाघ हुन सक्छ मनै तर्सिएको बेला ।
तर, उपर्युक्त तेस्रो पंक्ति पहिलो, दोस्रो र चौथो पंक्तिका तुलनामा खिनौरो भएकाले मुक्तककारले सिङ्गो मुक्तकलाई नै तोडताड पारेर छ पंक्तिमा विस्तार गरेका हुन सक्छन् ।
रुबाई शैली अहिले प्रचलित नेपाली मुक्तकहरूको लोकप्रिय शैली हो । ककखक ढाँचामा रहने यो शैली फारसी, उर्दू र हिन्दी भाषा हुँदै नेपालमा प्रवेश गरेको कविता ढाँचा हो । नेपालमा वि.सं. २०१० तिर भित्रिएको यो शैली अहिले बहुसंख्यक नेपाली मुक्तककारहरूको प्रिय शैलीका रूपमा लोकप्रिय छ । कतिपयले त मुक्तक भनेको यही रुबाई शैलीमात्र हो भन्ने हिसाबले बुझ्ने गरेको पनि पाइन्छ । रुबाई खासमा फारसी शास्त्रीय छन्द हो । यस शैलीको कविता २४ प्रकारका फारसी शास्त्रीय छन्दहरूमा आधारित रहेर लेख्न सकिने बुझिन्छ । यस ढाँचाको मुक्तकमा विषयको उत्तरोत्तर विकसन, उत्सुकतापूर्ण उत्कर्ष र मर्मभेदी बैठानको संरचना पाइन्छ ।
नेपालीमा लेखिएका यस खाले मुक्तकमा फारसी छन्दलाई पछ्याएको देखिँदैन । बरु कतिपय मुक्तककारहरू जो छन्दका ज्ञाता छन् उनीहरूले संस्कृतमा विकसित कतिपय छन्दको प्रयोग गरी अनुप्रासीय ढाँचालाई वरण गरेको देखिन्छ । प्रष्ट शब्दमा भन्ने हो भने नेपालीमा प्रचलित रुबाई शैली अनुप्रासीय ढाँचामा मात्र सीमित छ, फारसी छन्दले निर्दिष्ट गरेको लयविधानमा रहेर लेखेको पाइँदैन । स्वभावतः तीर्थका रुबाई शैलीका मुक्तकको अवस्था पनि त्यही हो । जस्तो:
मुटु काटी किमा हुन्न
पिरतीको बिमा हुन्न
दृष्टिदोष हुन सक्छ
सौन्दर्यको सीमा हुन्न । (झटारो, पृ.२८)
तीर्थका मुक्तकहरू संस्कृत चतुष्पदी शैलीमा पनि भेटिन्छन् । संस्कृत चतुष्पदी कककक, ककखख, कखकख आदि स्वरूपमा भेटिन्छन् । यिनको ककखख स्वरूपको चतुष्पदी यसप्रकारको छ:
एउटी देउमा
आइन् छेउमा
आँखाभरि सुरमा
हेरिन् बेसुरमा । (झटारो, पृ.१५८)
यिनले चतुष्पदीकै पनि विविध शैलीलाई अनुसरण गरेर मुक्तककारिता गरेका छन् । जस्तो कखकख शैलीको अर्को चतुष्पदी यसप्रकारको छ:
तासको खेलमा
तुरूपको पत्ता
जसको हात प¥यो
उसैको महत्ता । (झटारो, पृ.२७)
नेपाली कवितामा गोपालप्रसाद रिमालले भित्र्याएको अंग्रेजी गद्य शैलीको निकै ठुलो प्रभाव पाइन्छ । हिजोआज फुटकर कवितालेखनमा ज्यास्ती प्रयोगमा आएको यो शैली महाकाव्य र खण्डकाव्यमा प्रयोग भइसकेको सफल लयढाँचा हो ।
२०३० र २०४० को दशकमा मुक्तक कविताका क्षेत्रमा पनि यो शैली निकै लोकप्रिय रह्यो । महाकाव्य, खण्डकाव्य र फुटकर कवितामा लोकप्रिय भइसकेको यो शैली मुक्तकका निम्ति प्रयोग नहुने भन्ने कुरो रहेन । कयौँ लेखकहरूले गद्यका यस्ता लघुतम मुक्तकीय कविताका संग्रहहरू प्रकाशित गरेको पाइन्छ ।
तीर्थका मुक्तकहरू केलाएर पढ्दा यिनका मुक्तकमा पनि यसको प्रभाव पाइन्छ । यद्यपि यिनका यस्ता गद्य मुक्तकमा रुबाईमा प्रयोग हुने अनुप्रासीय चमत्कार अवलम्बित नै भएगरेका हुन्छन् तर पंक्तिगत पुञ्ज निर्माणका सबालमा यिनले रुबाईका सीमानालाई भत्काई गद्यको स्वरूप दिएको पाइन्छ:
उसको चस्मा कालो छ
तिम्रोमा त माकुराको जालो छ
जस्तो खोज्यो उस्तै मिल्ने
हजुर्कोमा ओ हो
चस्माको सँगालो छ । (झटारो, पृ.१५७)
….
सर ! हजुरको भागमा कुन ओहदा प¥यो ?
आफ्नो त पाउँला भन्ने आशै म¥यो
बेलैमा कुनै दलको झोला बोक्नु पर्दोरहेछ
विश्वविद्यालयको प्रमाणपत्र बोकेर
हिँड्दा-हिँडदै यत्रो समय त्यसै टर्यो । (बिरिमफुल, १०९)
उपर्युक्त गद्यमुक्तकहरूमा कालो, जालो र सँगालो एवं पर्यो, मर्यो र टर्यो जस्ता अनुप्रासीय विन्यास भेटिए पनि रुबाईमा हुने चतुष्पदी ढाँचा पाइँदैन । यसैले ती मुक्तक गद्यका तहमा रहेका छन् । त्यसैगरी, तलको गद्यमुक्तकमा रदिफजस्तो देखिन्छ तापनि काफिया पाइँदैन । काफिया नै नभएपछि रदिफ एवं चतुष्पदी भएर पनि यो मुक्तक गद्यका काँटमा गएर बसेको छ:
जरा नै नभएको रुखजस्तो
तारा नै नभएको आकाशजस्तो
किन खोक्रो लाग्न थाले छ जीवन
केही नभएको रित्तो बाकसजस्तो । (झटारो, पृ. १३६)
मुक्तक कविता कविताको सबैभन्दा सानो स्वरूप हो । सानो भएर पनि अर्थपूर्ण हुनु यसको विशेषता हो । तीर्थको मुक्तककारिताको अर्को विशेषता के हो भने मुक्तकजस्तो लघुतम संरचनाको कवितामा पनि अत्यल्प शब्दमा मुक्तककारिता गर्नु । यिनले सारै कम शब्दमा मुक्तकको निर्माण गरेका छन्, जुन यिनको मौलिक वैशिष्ट्य हो:
केले तान्छ
आँखा जान्छ
देखेपछि
मन खान्छ । (झटारो, पृ.१५९)
……
लागे झर्छ
नलागे टर्छ
हान्यो झटारो
जता पर्छपर्छ । (झटारो, पृ.२५)
मुक्तक कविताकै एउटा आयामगत प्रकार भएकाले स्वभावतः यसमा लयतत्त्व अनिवार्य छ । लयको उन्मेष नियमितताले प्राप्त गर्दछ । गद्य (मुक्तलय) कवितामा समेत आन्तरिक लय हुने गर्दछ । गद्यबाहेकका कवितामा त बाह्य रूपमै लयलाई अनुभव गर्न सकिन्छ । यसका निमित्त पंक्तिहरूको समान हारी मिल्दा हामी समान लयको निकटमा पुग्न सकेका हुन्छौँ । कुनै पंक्ति लामो र कुनै छोटो हुनेबित्तिकै त्यहाँ लय खज्मजिएको अनुमान गर्न सकिन्छ । पछिल्लो चरणमा आउँदा मुक्तककार तीर्थ धेरै सम्हालिएका देखिन्छन् तथापि यिनको लय व्यवस्थापनमा भेटिने कमजोरीलाई केही उदाहरणबाट यसरी पुष्टि गर्न सकिन्छ:
(राज्.नि.ति.मा)(औ.चित्.य.को)(हि.साब्)(हुन्.छ) ११ अक्षर
(सार्.ब.भौम्)(जन्.ता.को)(नि.साब्)(हुन्.छ) १० अक्षर
(बा.चा)(ग.रे.का)(कु.रा.मा)(बिस्.वास्)(जित्.न)(स.कि.ए.न)(भ.ने) १८ अक्षर
(आफ्.नो)(ला.गि)(त्य.हि)(नै)(अ.भि.साप् )(हुन्.छ) ११ अक्षर । (झटारो, पृ.१०३))
उपर्युक्त मुक्तकमा पहिलो पंक्तिमा ११, दोस्रोमा १०, तेस्रोमा १८ र चौथोमा ११ अक्षर पाइन्छ । पहिलो, दोस्रो र चौथामा करिबकरिब अक्षरवितरण समानजस्तै देखिए पनि तेस्रोमा भने अस्वाभाविक ढंगले १८ हुन पुगेको छ । अक्षरवितरणको यस असमानताले स्वतः लयमा समस्या उत्पन्न गरेको हुन्छ नै ।
(कि)(यो)(चार्)(धाम्)(कि)(तिर्.थ.यात्.रा)(हो) १० अक्षर
(कि)(यो)(मा.न.सिक्)(औ.ष.धि.को)(मात्.रा)(हो) १२ अक्षर
(पङ्क्.ति.बद्.ध)(भ.ए.र)(दक्.छिण्.ति.र)(हुर्.रि.ने)(क्रम्) १५ अक्षर
(को.ही)(भन्.छन्)(ता.बे.दा.रि)(त)(को.हि)(भन्.छन्)(गा.इ.जात्.रा)(हो) १८ अक्षर । (बिरिमफुल, पृ.१८)
उपर्युक्त मुक्तकमा त झन् अक्षरको वितरण एकदमै असमान छ । पहिलो पंक्तिमा १०, दोस्रोमा १२, तेस्रोमा १५ र चौथोमा १८ अक्षरसंख्या रहेका छन् । यसरी हरेक पंक्तिहरू फरकफरक अक्षरसंख्यामा रहेका छन् । हरेक पंक्ति अर्को पंक्तिभन्दा फरक अक्षरसंख्यामा आएपछि लयको एक रूपतालाई कति भञ्जन गर्दछ स्वतः अनुमान गर्न सकिन्छ ।
(निक्.कै)(ठु.लो)(स्वर्.ले)(क.रा.उ.नु.भ.यो) १२ अक्षर
(म.नै)(काँप्.ने)(ग.रि)(ड.रा.उ.नु.भ.यो) १२ अक्षर
(अ.रु.को)(भन्.दा)(बेग्.लै)(कि.सिम्.को)(यो) (दु.नि.याँ.मा) १५ अक्षर
(त.पा.ईं.सँ.ग)(के)(थि.यो)(र)(के)(ह.रा.उ.नु)(भ.यो) १६ अक्षर । (जूनको टुक्रा, पृ…)
उपर्युक्त मुक्तकमा पनि अक्षरवितरणगत संख्यामा असमानता नै छ । पहिलो पंक्ति १२, दोस्रो पंक्ति १२, तेस्रो पंक्ति १५ र चौथो पंक्ति १६ अक्षरमा रहेको छ ।
मुक्तलयका बाहेक अन्य कविताहरूको विशेषता नै लयगत एकरूपता हो । लयलाई एक रूपमा लैजान अक्षर वितरण योजना पनि समान हुनु जरुरी हुन्छ । यही समानताले एक खाले लयको नियमितता उन्मेष हुन्छ र कविता सुन्दा लयको रन्कोले श्रोता वा पाठकलाई आकर्षित गर्दछ । रुबाई शैलीका कवितामा पनि हरेक पंक्तिमा रहेका अक्षरहरूको वितरण समानसंख्यामा हुनु बढी उपयुक्त हुन्छ । अक्षरहरूको वितरण असमान हुँदा त्यसले लयको अवस्थामा अनियमितता उत्पन्न हुन्छ । तीर्थका मुक्तकमा पनि यस खाले समस्याले नछोडेको देखिन्छ ।
उपसंहार
तीर्थ अधिकारी प्रणयिक मुक्तकमा विशेष रुचि राख्दछन् । त्यसो त सामाजिक असंगति र राजनीतिक विसंगतिका विरुद्धमा व्यङ्ग्य कस्ने काम पनि यिनले गरेका छन् । कयौँ मुक्तकमा यिनले आत्मगत चिन्तनका माध्यमबाट आफ्नो बुझाइ प्रकट गरेका छन् । कतिपय यस्ता मुक्तकले सूक्तिलाई पछ्याउन खोजेको पनि प्रतीत हुन्छ । शृङ्गार, हास्य, पीडा, आक्रोश, विस्मय, शम जस्ता भावहरू यिनका मुक्तकमा पाइन्छन् । यिनी मूल रूपमा स्वच्छन्दतावादी भावधारागत विचारमा बढी खेलेका छन् । यिनी खासमा रुबाई शैली/ढाँचाकै मुक्तककार हुन् । तर यिनका मुक्तकमा रुबाईबाहेकका ढाँचाहरू पनि देखापर्दछन् । मसिनोसँग केलाउँदै जाने हो भने यिनका प्रारम्भिक मुक्तकहरू रुबाई बनाउने साँचोमा ढाल्दाढाल्दै दुर्घटनावश त्यसको उपजबाट निर्मित भिन्नभिन्न बान्कीका मुक्तक हुन् जस्तो लाग्दछ । पछिल्लो चरण जूनका टुक्राहरूसम्म आइपुग्दा यिनले रुबाईलाई अलि कसिलोसँग उनेर लगेको देखिन्छ । अक्षरवितरणका मामलामा पनि यिनी अलि बढी सचेत भएर गएका छन् ।
जेहोस्; जेजस्तो ढाँचा/शैली/संरचनामा लेखिए पनि मुक्तकमा च्वाट्ट दिल झङ्कृत हुने बैठान हुनुपर्छ । त्यसको रमरम सधैँभरि रहिरहने हुनुपर्छ । हामीकहाँ लघुतम कविता लेख्नेको आजभोलि ठुलो संलग्नता त देखिन्छ तर ती रचनाले कसरी हृदयलाई चमत्कृत गर्न सक्छन् भन्ने ध्याउन्नमा लाग्ने साधनाको बडो कमी पाइन्छ । अनुप्रासको विन्यास र लघुतम कायिकताले मात्रै मुक्तक बन्ने होइन साँच्चै मुक्तक बन्न त मुक्तकले मथिङ्गल रिंगाउनै पर्छ । म अझै पनि तीर्थ अधिकारीका बहुशः मुक्तकमा मुक्तकीय चमत्कारको आगमन अपेक्षित रहेको महसुस गर्दछु ।
Related News
सम्बन्धित समाचार
‘स्व’ को खोजीमा प्रतीक्षा
गण्डकीमा विपद् जोखिमको अवस्था, पूर्वतयारी र न्यूनीकरण
नमच्चिने पिङको सय झड्का (हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध)
बालकथा : मौकाको साटो
बुद्ध जयन्ती – एक चर्चा बुद्धशिक्षाको
hero news full width
मुख्य समाचार
रेवान पोखरामा विश्वराज
कर्जा विस्तार हुनेगरी मौद्रिक नीति ल्यायौंः गभर्नर अधिकारी
श्रावण ११, २०८१गायक तथा गीतकार एलपी जोशी रहेनन्
श्रावण ११, २०८१आज मौद्रिक नीति सार्वजनिक हुँदै
श्रावण ११, २०८१पोखराको गन्नीलाई रनिङ सिल्ड
श्रावण १०, २०८१लीलादेवी बनिन् पहिलो महिला मुख्यसचिव
श्रावण १०, २०८१