कथा के हो भनेर थुप्रै विद्वानहरुले अनेक परिभाषा दिएका छन् । मलाई मन पर्ने परिभाषा ‘एक बसाइमा पढेर सकिने आख्यान नै कथा’ हो । हुन त लामा लामा कथाहरु पनि नलेखिएका हैनन् । नेपाली भाषा र विदेशमा पनि लामा लामा कथाहरु पाइन्छन् । तर एक बसाइमा पढेर सकिने कथा नै पाठकको रुचिमा पर्दछन् ।
तीर्थ गुरुङ परिचय दिइरहनुपर्ने साहित्यकार हैनन् । ‘पाठशाला’ उपन्यासले उनलाई साहित्यमा रुचि राख्ने सबै नेपालीलाई चिनाइदिएको छ । उनले आफ्नो दोस्रो कृतिको रुपमा ‘आपा क्हार्प’ कथा संग्रह लिएर आएका छन् । पाठशाला उपन्यास जसरी सलल बगेका फलेका झिनुवाका चामलको भात झैं पाठकलाई स्वाद र सुवास दिन सफल भएको थियो, त्यसरी नै प्रस्तुत कथा संग्रहले पनि पाठकको मनलाई जित्ने कुरामा कुनै शंका छैन । एक से एक सुन्दर कथाहरुले पाठकहरुको मन प्रफुल्लित पार्छन् ।
संग्रहमा प्रस्तुत १५ थान कथाहरुले विविध विषयहरुलाई समेटेका छन् । पहिलो कथा ‘मःमः’ ले बालमनोविज्ञानलाई समेटेको छ । मःमः नेपालीको प्रिय खाजा हो र पहिलो कथाको नामै मःमः जुरेको छ । आमाबाबुको काखभन्दा पर हजुरबा, हजुरआमासँग बस्ने बालकका मनमा खेल्ने भावहरु कुशलतापूर्वक उतार्न सफल भएका छन् । अहिलेको समसामयिक कहर कोरोनाका बाछिटा त के भनौं, वर्षा र बाढीले नै कथालाई भिजाएको छ । ‘विकास’ कथाले सिक्लेस(जो कथाकारको गाउँ पनि हो) र सिक्लेसजस्ता अर्गानिक गाउँहरुलाई कसरी दुषित पारिरहेछ र बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरुले कसरी विकासको नाममा सहरबाट टाढा गाउँमा बस्ने जनतालाई समेत कसरी दोहन गरेका छन् भन्ने झलक देखाएको छ ।
‘मेलो पलिवार’ एउटा बालिकाको सम्बोधन हो । परिवारका इच्छा, आकाँक्षा र केटाकेटीहरुका रहरलाई मुढमतिको बाबुले कसरी कुल्चन्छ र रुखो व्यवहार गर्दछ । लैंगिक विभेदका कारणले कसरी प्रतिभाको कलिलो बिरुवा निमोठिन्छ ! भन्ने देखाएको पाइन्छ । ‘दुर्गन्ध’ कथामा पात्रले आफ्नो आत्माको दुर्गन्ध थाहा पाउँदैन र बाहिर बाहिर खोजेर हटाउन खोज्छ । यो आम मानिसको चारित्रिक ह्रासको कथा हो, तर मुढमतिका कारणले आँफैले थाहा पाउँदैनन् । ‘बाजे जमदार’ कथा एउटा एकल भूतपूर्व सैनिकको कथा हो । जवानीमा जर्मनसँग लडेको गौरवपूर्ण इतिहास छ । तर उमेरसँगै एक्लो, कमजोर र लाचार हुन्छ । समाजसेवी लाहुरेले समाजका लागि निर्माण गरेका चौतारा, स्कुलजस्ता धरोहर विकासले नामेट गरिदिने दुखद् दृष्यहरु छन् । यो मानवीय मूल्य ह्रासको पनि कथा हो ।
‘कृत्रिम कविता’ मानिस सिर्जित प्रविधिसँग मानिस कसरी हार्दै गरहेको छ भन्ने एकातिर देखाउन खोजिएको छ भने अर्कोतिर कसरी प्रतिभाहीन मानिसहरुले वास्तविक स्रष्ठाहरुलाई निरुत्साहित गरिरहेका छन् भन्ने झलक पाइन्छ ।’ फ्ल्याट नोज बेबिज फिनोमेना’ कथा नाकसँग सम्बन्धित छ । ऐले कोरोनाको कारणले मान्छेले नाकमुख छोपेर हिँड्न परिरहेछ । यसरी छोप्दै जाँदा नाकमा कस्तो असर पर्ने हो कुन्नि ? नाकलाई इज्जतको कुरा पनि मानिन्छ । तर बच्चाहरु बिना नाकका जन्मन थालेपछि मानिसमा के कस्ता प्रतिक्रिया आउँछन् ? देखाउन खोजिएको छ र यो विम्बात्मक कथाले राष्ट्रिय पृष्ठभूमि समेटेको छ । जे कुराको लागि पनि विदेशीको अगाडि हात थाप्नेको के नाक रहन्छ र ? वास्तवमा यो कथाले यही सन्देश दिएको मेरो ठहर छ ।
कथा संग्रहमा प्रयुक्त विषय र भाषा गण्डकी क्षेत्र, पोखरा र वरिपरिको परिवेश तथा गुरुङ समुदायसँग गहिरो सम्बन्ध देखिन्छ
‘विसं २०९५’ विज्ञान कथा हो । श्रष्टाले २०९५ सालसम्म देश विशेषगरी पोखराको परिवेश यस्तो हुनेछ भनेर परिकल्पना गरेका छन् । जहाँ विज्ञान फिल्महरुका जस्ता दृष्यावलीहरु देखिनुका साथै पर्यावरण र मानवीय जीवनमा आउँने समस्याहरुतिर पनि संकेत गरेका छन् । ‘टाइगर’ जंगी खालको भोटे कुकुर हो । टाइगरसँगै अरु मानवपात्रहरु पनि छन् र यो असफल प्रेमको कथा पनि हो, तर एकोहोरो प्रेम..।
‘आपा क्हार्प’ महत्वपूर्ण कथा हो । यो लोककथाको पृष्ठभूमिमा लेखिएको छ । गुरुङ समाजमा प्रचलित कथा हो र यसले हामीलाई विल्कुलै अर्गानिक स्वादसँग परिचित गराउँछ । टाइगरजस्तै ‘मोटु’ पनि कुकुरको कथा हो । जसलाई फालिएको मोबाइल खोज्ने क्रममा एउटा परिवारले पाउँछन् र घरमा लगेर पाल्छन् । त्यसपछि स्वभाविक रुपमा कुकुर र मानवबीचको सुमधुर सम्बन्ध रहन्छ भने परिवारका सदस्यहरुकाबीचमा सम्वन्ध विघटित अवस्थामा पुग्छ । तर त्यसको कारण भने कुकुर होइन । तर त्यो विघटनले कुकुरलाई असीम दुखी र पीडित बनाउँछ ।
तीर्थको किशोर मनोविज्ञानमा आधारित उपन्यास ‘पाठशाला’ को सिजोफ्रेनिक भन्ने मानसिक रोगले पीडित नायक वा प्रमुख पात्र गगन ‘लेक, लोलिता र लाइफ बोट’ भन्ने कथामा उदाउँछ । बसमा लेकसाइडसम्मको यात्रा गर्छ र त्यसक्रममा उसका अनौठा परिकल्पनाहरु, साथीहरुसँग डुँगा खेल्छ, पानीमा डुब्छ तर मर्न पाउँदैन, बुकसपमा लोलितसँग भेट गर्छ र कथाको अन्त्यमा फेरि अस्पतालमै पुग्छ । यो कथाले पाठकलाई फेरि ‘पाठशाला’मा पु¥याइदिन्छ । ‘टीकाराम’ कथाको पात्र टीकाराम दलित भएकै कारणले क्षमता हुँदाहुँदै पनि असफल जीवन भोग्न अभिसप्त छ र उस्को दुखान्त हुन्छ । यो हाम्रै वरिपरिको कथा हो झैं लाग्छ । ‘उज्यालो र न्यानो’ देशको राजनीतिक परिदृष्यलाई बिम्बात्मक रुपमा प्रस्तुत गरिएको छ । एकातिर परम्परागत निरंकुश राजतन्त्रको अन्तिम शासकले लादेको निरंकुशताको बिम्ब छ भने अर्कोतिर उज्यालो र न्यानो बिम्ब छन् । देश कसरी अगाडि गइरहेको छ पाठकलाई थाहै छ । त्यसैले कथाको अन्त्य कसरी गर्ने भन्ने जिम्मा पाठकलाई नै सुम्पिएका छन् ।
‘सर्पहरुसितको सुताइ’ संग्रहको अन्तिम कथा हो र लामो पनि । यो कथाको लागि मात्रै ६४ पृष्ठ खर्च गरिएको छ । राज्यद्वारा रहस्यमय तरिकाले बिरानो टापुमा पु¥याइएका १४ जना ख्यातिप्राप्त साहित्यकार, पत्रकार, कलाकार आदिलाई १/१ गरी गरी दुर्दान्त हत्या गरिन्छ । को बाँच्छ, किन र कसको ग्रान्ड डिजाइनमा त्यसो गरिएको थियो बुझ्नको लागि पुस्तक नै पढ्नुपर्छ ।
यो कथा संग्रहले आञ्चालिकताको प्रतिनिधित्व गर्दछ । विशेषगरी गण्डकी क्षेत्र, पोखरा र वरिपरिको परिवेश तथा गुरुङ समुदायसँग गहिरो सम्बन्ध देखिन्छ । यसै क्षेत्रमा बोलिने बोलीलाई टपक्कै टिपेर पात्रका मुखबाट बोलाउन कथाकार निपूर्ण देखिन्छन् ।
कथा संग्रहको एउटा सुन्दर पक्ष पशु र मानवबीचको भावनात्मक सम्बन्ध पनि हो । मानिस र कुकुरबीचको मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध युगौंदेखिको हो । मानिसको दुखसुखमा कुकुरहरुले साथ दिँदै आएका सहस्र दृष्टान्तहरु पाइन्छन् । यहाँ पनि विशेषगरी कुकुरपात्रहरुलाई मानवपात्र जत्तिकै सम्वेदनशील देखाइएको छ । मानवपात्रको खुसी र सुखमा कुकुरहरु पनि सुखी र खुसी देखिन्छन् । दुख र पीडामा कुकुरहरु पनि उत्तिकै पीडावोध गर्ने देखिन्छन् ।
बालबालिकाहरुका भावनाको प्रतिनिधित्व गर्ने कथाहरु पनि समावेश गरिएको छ । लैंगिक विभेद पनि छ । पर्यावरणीय चिन्ता र चासो पनि देखाइएको छ । दुख, आर्थिक समस्या, पारिवारिक विघटन, सामाजिक मूल्यह्रास, राजनीतिक विकृति र विसंगति, विकासँगै आउँने विकृति, सांस्कृतिक विचलनका कुराहरु कथाहरुमा समेटिन सकेका छन् । संग्रहको सुन्दर पक्षमध्ये विज्ञान कथा पनि एक हो । पाठकले विज्ञान कथाको रसस्वादन गर्न पनि पाउँछन् भने रहस्य रोमाञ्चक कथाको मज्जा पनि लुट्न पाउँछन् ।
सरल र सरस भाषाशैली सलल बगेको छ । कथाहरु पढ्न थालेपछि नसिध्याइ छाड्न गाह्रै पर्ला । नेपाली भाषा संगसंगै गुरुँग भाषाकाशब्दहरु पनि छन् । तैपनि ती शब्दका अर्थ दिइएका हुनाले बुझ्न खासै समस्या पर्दैन ।
तीर्थ गुरुङको दोस्रो कृतिका रुपमा बजारमा आएको यो कथा संग्रहले ‘पाठशाला’ कै जति चर्चा पाउने कुरामा म ढुक्क छु श्रष्टालाई शुभकामना पनि दिन चाहन्छु ।
Related News
सम्बन्धित समाचार
‘स्व’ को खोजीमा प्रतीक्षा
गण्डकीमा विपद् जोखिमको अवस्था, पूर्वतयारी र न्यूनीकरण
नमच्चिने पिङको सय झड्का (हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध)
बालकथा : मौकाको साटो
बुद्ध जयन्ती – एक चर्चा बुद्धशिक्षाको
hero news full width
मुख्य समाचार
रेवान पोखरामा विश्वराज
कर्जा विस्तार हुनेगरी मौद्रिक नीति ल्यायौंः गभर्नर अधिकारी
श्रावण ११, २०८१गायक तथा गीतकार एलपी जोशी रहेनन्
श्रावण ११, २०८१आज मौद्रिक नीति सार्वजनिक हुँदै
श्रावण ११, २०८१पोखराको गन्नीलाई रनिङ सिल्ड
श्रावण १०, २०८१लीलादेवी बनिन् पहिलो महिला मुख्यसचिव
श्रावण १०, २०८१