यो संसारमा शास्त्रहरूका अनुसार चौरासी लाख जुनी छन् । त्यसमध्ये सर्प पनि एक हो । घस्रेर हिँड्ने हात खुटा नभएको लामो, विषालु किरो लाम्किरो, साँप, सर्प हो । संस्कृत भाषामा सर्पलाई नाग भनिन्छ । नागका नागराजा र नागरानी पनि छन् । सनातन धर्मावलम्बीहरू नागको पूजा गर्छन् । नागले मानव जातिको हित गर्ने हुनाले पूजा गर्छन् । साउन शुक्ल पञ्चमीको दिन नेपालमा हिन्दुहरूले नागपञ्चमीमा नागको पूजा गरी नागका चिह्न अंकित चित्रहरू घरको मूल ढोकामा टाँसेर संसारको रक्षा गर्ने नागजातिप्रति आदर सम्मान प्रकट गरी नागपञ्चमी पर्व मनाउँछन् ।
पुराणमा कश्यपकी पत्नी कद्रुका सन्तान मानिएका वासुकि, तक्षक, कुलिन, कर्काेटक, पद्म, शंखचूड, महापद्म र धनञ्जय नामका ८ नाग छन् । नागको वासस्थानलाई नागदह भनिन्छ । पौराणिक परम्पराअनुसार नागले बास गर्ने जलाशय नाग बस्ने ठाउँ दहलाई नागदह भनिन्थ्यो ।
पुराणमा वरुणको हतियार मानिएको एक प्रकारको पाशोलाई नागपाश भनिएको छ । रामायणमा भगवान् राम र रावणबीच युद्ध हुँदा रावण पुत्र इन्द्रजितले स्वयं राम र लक्ष्मणलाई नागपाशमा पारेर दुख दिएको थियो । विष्णु भगवान्का बाहन गरुडले उहाँहरूलाई नागपाशबाट मुक्त गरेकोे कथा प्रसंग वाल्मीकि ऋषि र भानुभक्तीय रामायणमा पाइन्छ । गरुड कश्यप पत्नी विनिताका पुत्र हुन् भनेर शास्त्रले भनेको छ । गरुणदेखि नाग भयभित हुन्छन् । गरुडको आहार सर्प नागहरू हुन् । मानिसहरू डराए भने गरुणको छायामा परेजस्तो भयो भन्दछन् ।
सहस्र फणा भएका सर्पहरूको राजा शेषनागलाई नागराज भनिन्छ । हरिशयनी एकादशीदेखि हरिबोधनी एकादशी ४ महिना भगवान् विष्णु शेषनागलाई शयन बनाएर सुत्नु हुन्छ । यो समयलाई चातुरमास पर्वको रूपमा विभिन्न धार्मिक कार्यहरू गरेर मनाइन्छ । भगवान् शिवको माला नागको माला हो । धातुहरूमा महँगो मणि मानिन्छ । पद्मरागमणि, लालमणि र मानिकमणि भन्दा पनि महत्त्वपूर्ण पाउन दुर्लभ मणि नागमणि विशेष प्रकारका नागमा पाइन्छ भनिएको छ । नाग सर्पबाट मानिसलाई धेरै फाइदा छ भने बेफाइदा पनि छ ।
सर्पको विष कडा हुन्छ । सर्पबाट अहित भनेको यही एउटा विषय हो । अन्यथा धेरै फाइदाहरू छन् । सर्पले किसानका अन्नबाली क्षति गर्ने किरा फट्यांग्रा, मुसा आदि खाइदिएर बालीको रक्षा गरिदिएका हुन्छन् । त्यसैले वर्षको एक पटक सर्प नाग जातिको पूजा गर्ने परमपरा छ । नागपञ्चमीमा पाठ गरेर पूजा गरिने नाग स्तोत्र यस प्रकार रहेको छ ः
अगस्त्यश्य पुलस्त्यश्च वेशम्पायन एव च ।
समुन्तुर्जैमिनिश्चेव पञ्चैते बज्रावारका ।।१।।
मुनेः कल्याण मित्रस्य जैमिनेश्चापी कीर्तनात् ।
विद्युदग्निमयं नास्ति लिखित गृह मण्डले ।।२।।
अनन्तोवासुकिः पदमोमहपद्मश्च तक्षक ।
कुलीरः कर्कट शंखचास्टौ नागा प्रकीतिता ।।३।।
यत्राहिशायो भगवान् यत्रास्ते हरिरीश्वरः ।।
भङ्गो भवति बज्रस्य तत्र का कथा ।।४।।
भावार्थ :
अगस्त्य, पुलस्त्य, वैशम्पायन, सुमन्तु र जैमिनि यी ५ जना बज्रवारक (बज्रबाट रक्षा गर्ने) मुनिहरू हुन् । कल्याणभित्र जैमिनी ऋषिको कीर्तन गर्नाले र घरको ढोका आदिमा नाग तस्बिर टाँस्नाले चट्याङ र आगोको भए हुँदैन ।
अनन्त, वासुकि, पद्म, महापद्म, तक्षक, कुलीर, कर्कट र शंख या ८ नागको स्तुति गरिन्छ पूजा गरिन्छ । जहाँ नागराजामा शयन गर्नु भएको विष्णु भगवान् विराजमान हुनुहुन्छ त्यहाँ बज्र त टुटुफुट हुन्छ भने शूल र रोगव्याधाको के कुरा ।।
नदी ताल तलैया र पोखरीहरू सबै नागका बासस्थानमात्र होइनन् । मानवका लागि अत्यन्त महत्वपूर्ण प्राकृतिक सम्पदा हुन्
यस वर्ष नागपञ्चमी साउन १७ गते परेको छ । नागहरूको वासस्थान जलाशय भएकोले श्रद्धालु भक्तजनहरू नागपञ्चमीमा नदी तालहरूको पवित्र जलमा स्नान गरेर नागको पूजा गर्छन् । वृद्ध वा आमाहरूले त धेरै नदी र तालमा स्नान गर्नु हुन्छ । पोखराको पोखरा १३ मा रहेको कमलताल जहाँ बीचमा नागको मूर्ति र तालमा कमल फूल फूलेका छन् त्यहाँ गएर स्नान गरेर नागको पूजा गरेर आफ्नो धार्मिक कर्म पूरा गर्छन् । आजको दिन यो ठाउँमा धार्मिक मेला लाग्छ । श्रद्धालुत्तक्तरूले भजन कीर्तन गरेर मेलालाई आकर्षक बनाउँछन् ।
पोखरा महानगरपालिकाले स्थानीय निर्वाचनको नजिकमा आएर यो तालको मापदण्ड २५ मिटर कायम गरेको थियो । यो ताललाई सिमसार क्षेत्रमा पनि पारिएको छ ।
नागपञ्चमी आजको दिन विश्वकर्मा आमा समूहले कमलका पात बेचेर आय आर्जन गर्ने गरेको छ । तालको छेउमा नाग र विश्वकर्माका मन्दिर बनाएर मूर्ति स्थापना गरी यो क्षेत्रको महिमा पनि बढाएको अवस्था छ । श्रद्धालु भक्तले यही राखिएका नागको श्रद्धा भक्तिपूर्वक पूजा गर्दछन् । महानगरबाट बर्सेनि विनियोजित रकमबाट विश्वकर्मा समूहले तारबार गरेर संरक्षण गरेको छ ।
महानगरले धरेथोर बजेट बर्सेनि दिए पनि कमलपोखरी संरक्षणका लागि चासो राखेको छैन । यो तालको पानीको निकास खाँद कुलोको आसपासका खेत धनी र गृह निर्माण गर्नेहरूले कुलोको मापदण्डमात्र होइन, कुलोको नापनक्सामा भएको जग्गसमेत अतिक्रमण गरेर कुलो नै नष्ट गरेका छन् ।
टोलबासी सबै सक्रिय भएर यो धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थल बुडुवाफाँट कमल तालको सबै सक्रिय भएर लागेर समस्या समाधान गर्नुपर्ने देखिन्छ । २०३१÷०३२ को नापी नक्सामा तालको क्षेत्रफल २८ रोपनी १४ आना रहेकोमा अहिले २३ रोपनी ५ आना देखाएको छ ।
पोखरा महानगरभित्र जति पनि नदी ताल तलैया र पानी पोखरीहरू छन् यी सबै नागका बासस्थानमात्र होइनन् । हामी मानवका लागि पनि अत्यन्त महत्त्वपूर्ण प्राकृतिक सम्पदा हुन् । यिनको पूर्ण रूपमा संरक्षण गरेर पोखरा सहरलाई अझ बढी महत्त्वपूर्ण धार्मिक र पर्यटकीय स्थल बनाउन संघीय, प्रदेश, स्थानीय सरकारहरू र श्रद्धालुभक्त महिला, पुरुषहरूको ध्यान जाओस् आजको धार्मिक पर्वको विशेषता यही बनोस् शुभम् । जय नागराजा नागरानी ।
Related News
सम्बन्धित समाचार
‘स्व’ को खोजीमा प्रतीक्षा
गण्डकीमा विपद् जोखिमको अवस्था, पूर्वतयारी र न्यूनीकरण
नमच्चिने पिङको सय झड्का (हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध)
बालकथा : मौकाको साटो
बुद्ध जयन्ती – एक चर्चा बुद्धशिक्षाको
hero news full width
मुख्य समाचार
रेवान पोखरामा विश्वराज
कर्जा विस्तार हुनेगरी मौद्रिक नीति ल्यायौंः गभर्नर अधिकारी
श्रावण ११, २०८१गायक तथा गीतकार एलपी जोशी रहेनन्
श्रावण ११, २०८१आज मौद्रिक नीति सार्वजनिक हुँदै
श्रावण ११, २०८१पोखराको गन्नीलाई रनिङ सिल्ड
श्रावण १०, २०८१लीलादेवी बनिन् पहिलो महिला मुख्यसचिव
श्रावण १०, २०८१