सम्भावित घटनाको असरवाट बच्न सुरुमा दिइने सहयोगलाई प्राथमिक सहयोग भनिन्छ । यस्तो सहयोग अस्पताल लैजानु भन्दा अगाडीनै दिइन्छ । घटनाका कारण व्यक्तिलाई चोट लागेको छ, रगत बगिरहेको छ, छटपटाईरहेको छ भने स्थानीयस्तरमा उपलव्ध श्रोत र साधनहरुको प्रयोग सम्भावित असरलाई कम गराउन सहयोग गरिन्छ । उदाहरणका लागि रगत वगिरहेको छ भने कपडाले घाउँमा बाधिन्छ । घरमा उपलव्ध औषधीहरु लगाइन्छ । यो अवधिमा अस्पताल लैजान, एम्बुलेस बोलाउन र डाक्टरसंग समन्वय गर्ने वातावरण तयार गरिन्छ ।
तर व्यक्तिको जीवनमा आईपर्ने विभिन्न घटना वा अवस्थाले व्यक्तिलाई शारीरिक समस्या मात्र नभई मनोबैज्ञानिक समस्या पनि आउन सक्छन् । उदाहरणका लागि डर, चिन्ता, तनाव हुन सक्छन् । व्यक्तिहरु छटपटाउन सक्छन् । आत्तिएका हुनसक्छन् । त्यस्तो अवस्थामा भावनात्मक वा मनोबैज्ञानिक समस्याहरुलाई व्यवस्थापन गर्न घटना घटेको लगत्तै दिइने सहयोगलाई प्राथमिक मनोबैज्ञानिक सहयोग भनिन्छ । यस्तो सहयोग दिनको मुख्य उदेश्य समस्यालाई तत्काल न्यूनिकरण गर्न सहयोग गर्नु हो । यसले आत्तिएको मन शान्त हुन सहयोग पुग्छ । मन अस्थिर भएको, तनाव, डर वा सशंक्तित महसुस गरेका बालबालिका, किशोरी, वयस्क, बुढबुढीहरु वा अपतकालिन अवस्थामा अग्रपंतिमा काम गर्ने कर्मचारी एवं स्वास्थ्यकर्मीहरुलाई यस्तो सहयोगको आवश्यकता पर्न सक्छ ।
हाल बिश्वभर कोरोना भाईरसको संक्रमण फैलिइरहेको छ । नेपाल केही दिन देखि लकडाउनमा छ । मानिस आफ्नो आफ्नो घरमा बसेका छन् । सामाजिक संजालमा आएका गलत समाचार र डरले व्यक्तिलाई प्रभाव पार्न थालेको छ । यस्तो अवस्थामा सवै व्यक्तिलाई मनोबैज्ञानिकरुपमा असर गर्छ भन्ने छैन । हरेक व्यक्तिको सकारात्मक पक्ष, समस्या प्रति जुध्ने सकारात्मक तरिका, ज्ञान, र अनुभव हुन्छ । जसले समस्या वा अवस्थासंग जुध्न थप सहयोग गर्छ । कतिपय अवस्थामा व्यक्तिका सकारात्मक पक्षहरुले कहिले काहीँ सहयोग गरिरहेको हुदैन । अनि व्यक्तिमा डर, त्रास, चिन्ताको भावनाहरुको विकास हुन सक्छ ।
प्रायजसो आघातजन्य घटनाहरुको अवस्थामा व्यक्तिमा तिव्र निराषको भावना जाग्रित हुन्छ । जसल् गर्दा पहिले गदै आइरहेका सामना गर्ने व्यवहारहरु प्रभावकारी नहुन सक्छन् । आघातजन्य अवस्थाहरु बिशेषगरी विपत्तिजन्य अवस्था (उदाहरणका लागि भुकम्प, बाढीपहिरो, कोरोना भाईरसको प्रकोप), हिंसाजन्य कार्यहरु (हत्या, हिंसा) र मानवले निमार्ण गरेका साधनहरु पड्कदा आउने गर्दछ । त्यस्ता घटनाहरुले व्यक्तिलाई असह्रैय पिडा वा चिन्ता दिन्छन् । डर वा त्रासको वाताबरण निमार्ण हुन्छ । यस्ता घटनाले एक व्यक्ति भन्दा पुरै समाजलाई प्रभावित गरिरहेको हुन्छ । यस्तो अवस्थामा व्यक्तिले प्राथमिक मनोबैज्ञानिक सहयोग पाएको खण्डमा धेरै भन्दा धेरै समस्याहरु आफै समाधान भएर जान्छन् ।
यदी व्यक्तिलाई थप मनोबैज्ञानिक सहयोग वा चिकित्सकिय सहयोग चाहिने भएमा बिशेषज्ञकोमा सिफारिस गर्न सहयोग पुर्याउँछ । प्राथमिक मनोबैज्ञानिक सहयोग लिनको लागि गम्भीर समस्या हुनु पर्छ भन्ने छैन् । सानो जानकारी वा भावनात्मक सहयोगले पनि व्यक्तिमा आएको चिन्ता, डर, तनाव कम भएर जानसक्छ ।
प्राथमिक मनोबैज्ञानिक सहयोग सम्बन्धि आधारभुत तालिम प्राप्त वा आवश्यक ज्ञान तथा अनुभव भएका व्यक्तिले यो सहयोग प्रदान गर्न सक्छन् । यसको लागि कुनै बिशेषज्ञ हुनै पर्छ भन्ने छैन् । सामान्यतयः मनोविज्ञ, मानसिक चिकित्सक, मनोविमर्शकर्ता, मनोसामाजिक कार्यकर्ताहरु यस क्षेत्रमा अनुभवि हुन्छन् । त्यस वाहेक समुदायस्तरमा तालिम प्राप्त शिक्षकहरु, समुदायका अगुवाहरु, स्वास्थ्यकर्मिहरु, संचारकर्मिहरु र परम्परागत उपचारकर्मिहरुले पनि प्राथमिक मनोबैज्ञानिक सहयोग दिनसक्छन् । नेपालको सन्दर्भमा शिक्षण अस्पतालहरु, अस्पतालहरु, कलेजहरु, अन्तराष्ट्रिय र गैह्रसरकारी संस्थाहरु, बिद्यालयहरुमा कार्यरत मानसिक चिकित्सक, मनोविज्ञ, मनोविमर्शकर्ताहरुले यस्तो सेवाहरु दिनसक्छन् । तर नेपालमा यो क्षेत्रमा काम गर्ने जनशक्ति थोरै भएकाले सहजरुपमा सेवाहरु लिन कठिन छ । अहिलेको अवस्थामा उनीहरुलाई भेटेर सेवालिन कठिन छ । तर उनीहरुसंग फोन मार्फत कुराकानी गरी समस्याहरु सुनाउन सकिन्छ । समाधानका उपायहरु लिन सकिन्छ । काठमाण्डौ, पोखरा, चितवन, दमक, धादिङ्ग लगायतका जिल्लाहरुका यस्ता सेवा सेवाहरु सहजरुपमा लिन सकिन्छ ।
प्राथमिक मनोबैज्ञानिक सहयोगले प्रभावित व्यक्ति/समुदायलाई तत्काल शारीरिक तथा भावनात्मक सुरक्षा प्रदान गर्न सहयोग गर्छ । प्रभावित व्यक्तिहरुको मनलाई शान्त र भावनात्मक रुपमा स्थिर बनाउने सहयोग गर्छ । गम्भीर खालको मनोसामाजिक समस्या वा मानसिक समस्या भएमा दक्ष व्यक्तिकोमा सिफारिस गर्न यसले सहयोग गर्छ । फलस्वरुप, प्रभावित व्यक्तिहरुलाई गम्भिर प्रकारका मनोबैज्ञानिक वा मानसिक समस्या हुनबाट जोगाउन सहयोग गर्छ । समस्यामा रहेका व्यक्तिलाई तत्कालिन आवश्यकता पत्ता लगाउने र सोहि अनुसारको व्यबहारिक सहयोग प्रद्धान यसले सहयोग गर्छ । घटना पश्चात परेको मनोबैज्ञानिक समस्या वा कठिनाई संग सामना गर्नको लागि ब्यक्तिलाई सहयोगी सुचनाहरु प्रदान गर्ने यसले सहयोग गर्छ । समस्यामा रहेका व्यक्तिलाई पूर्ण रुपमा सामान्य जीवनमा फर्किनको लागि आवश्यक पर्ने सहयोगको पहिचान गर्न यसले सहयोग गर्छ ।
प्राथमिक मनोबैज्ञानिक सहयोग गर्दा यसको मुख्य सिद्वान्तहरु ʻहेर्नु, सुन्नु, र समन्वय गर्नुʼ लाई बिशेष प्राथमिकता दिइन्छ । शारीरिक सुरक्षा, औषधीको आवश्यकता, व्यक्तिले देखाएका मनोबैज्ञानिक लक्षणहरुलाई बढी ध्यान दिइन्छ । सुरक्षित र आरामदायी बनाउन व्यक्तिका समस्याहरु ध्यान दिएर सुन्निछ । जसले व्यक्तिलाई भावनात्मकरुपमा शान्त रहन सहयोग गर्छ । व्यक्तिका वर्तमान आवश्यकताहरुको पहिचान हुन्छ । समस्याले गर्दा यदी व्यक्तिमा गम्भीर प्रतिकृयाहरु देखाईरहेको छ भने समस्या व्यवस्थापनका लागि अन्य क्षेत्रमा समन्वय गरिन्छ । यसले गर्दा व्यक्तिलाई औषधी उपचार वा मनोविमर्शको आवश्यकता महसुस भएमा सम्बन्धीत स्थानमा सिफारिस गर्न सहयोग गरिन्छ । यसको लागि टि.पि.ओ नेपाल, सिभिक्ट, सि.एम.सि नेपाल, टी.एस.ओ.पी नेपाल, कोशिस नेपाल, अन्तरंग, कोपिला नेपाल, रेडक्रस, उत्थान नेपाल आदि रहेका छन् ।
कतिपय नगरपालिकाहरुले मनोबिर्शकर्ताहरुनै राखेर सेवाहरु प्रदान गरेका छन् उनीहरुसंग पनि सम्पर्क राख्न सकिन्छ । काठमाण्डौंमा अवस्थित शिक्षण अस्पताल, अन्य अस्पताल र कलेजहरुले यस्ता सेवाहरु दिइरहेका छन् ।
Related News
सम्बन्धित समाचार
‘स्व’ को खोजीमा प्रतीक्षा
गण्डकीमा विपद् जोखिमको अवस्था, पूर्वतयारी र न्यूनीकरण
नमच्चिने पिङको सय झड्का (हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध)
बालकथा : मौकाको साटो
बुद्ध जयन्ती – एक चर्चा बुद्धशिक्षाको
hero news full width
मुख्य समाचार
रेवान पोखरामा विश्वराज
कर्जा विस्तार हुनेगरी मौद्रिक नीति ल्यायौंः गभर्नर अधिकारी
श्रावण ११, २०८१गायक तथा गीतकार एलपी जोशी रहेनन्
श्रावण ११, २०८१आज मौद्रिक नीति सार्वजनिक हुँदै
श्रावण ११, २०८१पोखराको गन्नीलाई रनिङ सिल्ड
श्रावण १०, २०८१लीलादेवी बनिन् पहिलो महिला मुख्यसचिव
श्रावण १०, २०८१