विद्युतीय शवदाहगृह बनाउन निकै संघर्ष गरियो

आदर्श समाज सम्वाददाता
जेठ २७, २०७९
Bhuwan Singh Gurung (1)

क्याप्टेन भुवनसिं गुरुङ अध्यक्ष बौद्ध अर्घौं सदन पोखरा

क्याप्टेन भुवनसिं गुरुङ बौद्ध अर्घौं सदन पोखराका अध्यक्ष हुन् । समाजसेवा र बुद्ध धर्मको प्रचार तथा विकासमा उनले महत्वपूर्ण योगदान गर्दै आएका छन् । पोखरा–१०, गौतम बुद्ध मार्गमा रहेको उक्त सदन (गुम्बा) मा २०६९ देखि उनी निरन्तर अध्यक्ष रही आएका छन् । तीन कार्यकाल सचिवको रुपमा पनि सेवा गरे । २०२६ सालमा बेलायती गोर्खा सैनिकमा भर्ती भई २३ वर्ष सेवा गरेर २०४९ सालमा निवृत्तपछि उनी निरन्तर समाजसेवामा लागिरहेका छन् । पोखरामा पहिलोपटक तामागी क्याब भनेर मारुती ट्याक्सी उनकै समूहले २०५३ सालमा भित्र्याएको थियो । सोही साल पोखरा फाइनान्स स्थापनामा पनि उनले अग्रणी भूमिका खेले । कास्कीको पर्यटकीय गाउँ घान्द्रुक मूलथलो भएका उनी हाल पोखराको गैह्रापाटनमा बस्छन् । निरन्तर काममा खटिने र खरो बोलीका गुरुङसँग आदर्श समाज राष्ट्रिय दैनिकका रुपनारायण ढकालले गरेको संवाद यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ :

गुम्बाअन्तर्गत के–कस्ता गतिविधिहरु संचालन हुँदै आएका छन् ?

गुम्बाले हरेक वर्ष गर्ने वार्षिक कार्यक्रमको सूची हामीले पहिला नै क्यालेण्डररुपमा तय गरी सार्वजनिक गर्ने गरेका छौं । जसअनुसार साउनमा लेखापरीक्षण गर्ने, भदौमा नवीकरण गर्न तयारी गर्ने, असोजमा साधारणसभा र नवीकरणका काम हुन्छन् । असोज वा कात्तिकमा दसैंको समयमा २० वर्षदेखि १०३ ठेलीको कांग्यूर पाठपूजा र संस्थाको वार्षिक साधारणसभा हुने गरेको छ । दसैं चाड बुद्ध धर्मसँग पनि जोडिएको छ । यो बेला धेरै मठमन्दिरमा निर्दोष प्राणीहरुको काटमार र बली दिने कार्य हुन्छ । सम्राट अशोकले सधैं काटमार र लडाइ तथा हत्याहिंसा गर्दा कहिले कसले जित्ने कहिले कस्ले जित्ने हुँदा शान्ति कहिले पनि हुँदैन भनी शान्तिका लागि हातहतियार त्यागी हिंसामाथि अहिंसाको जीत भएको घोषणा दसैंकै दिनमा गरे । त्यसकारण दसैंको दशमी र बुद्ध धर्मको सम्बन्ध देखिन्छ । पछिल्लोक्रममा बली दिनेक्रममा पनि न्युनता आएको पाइन्छ । त्यस्तै मंसिरमा यहाँ ल्होसारको तयारी हुन्छ । पुसमा ल्होसार पर्व मनाउन १ गतेबाट १५ गतेसम्म विविध कार्यक्रम हुन्छन् । यही समयमा लुङ्दा ¥हम्ने गर्ने र टाँस्ने कार्य पनि सम्पन्न हुन्छन् । दोष मेट्न लामाले मन्त्रमार्फत र्‍हम्ने गरेपछि मात्र लुङ्दा वास्तविक अर्थमा टाँग्न योग्य मानिन्छ । माघ÷फागुन महिनामा १६ दिनको न्यूङनी अर्थात् मौन ब्रतको कार्यक्रम हुन्छ । यसका लागि त गुम्बामा नै बास बस्नुपर्छ । पहिलो दिन पूजापाठ हुन्छ । १२ बजेअघि एक छाक खाने काम हुन्छ । दोस्रो दिन खाना खाने र पानी पिउने काम पनि हुन्न । तेस्रो दिन खाने र चौथो दिन पुनः नखाने यसरी कार्यक्रम अगाडि बढ्छ । यसैगरी चैत महिनामा धार्मिक प्रवचन र बैशाखमा बुद्धिजयन्ती समारोह सम्पन्न हुने गरेको छ । बुद्धजयन्तीका सप्ताहव्यापी कार्यक्रमअन्तर्गत प्राण दानको कार्यक्रम पनि हुन्छ । माछाका भुरा खरिद गरेर लामाले पूजा गरी खानेकुरा समेत दिने कार्य प्राण दानअन्तर्गत हुन्छ । यस्तो कार्य गर्न हामी बेगनास तालमा जाने गरेका छौं । जेठ महिनामा म्हणि धुङ्ग्यूर पूजा हुने गरेको छ । यसमा हरेक बिहान भेला भएर पूजा गरी दिनभरि नै माला जप्ने काम हुन्छ । सबैले गरेको जपको योगफललाई रेकर्डको रुपमा राखिन्छ । असारमा भने बज्रगुरु जप र नयाँ आर्थिक वर्षको बजेट प्रस्तुत र पारित गर्ने कार्यक्रम हुने गर्छन् । यसैगरी असार पूर्णिमा अर्थात् धर्मचक्र प्रवर्तन दिवस मनाउने र साङ पूजासमेत गर्ने कार्यक्रम हुने गरेको छ । अन्तिममा गुरु पूर्णिमाको कार्यक्रम आयोजना हुँदै आएको छ ।

बौद्ध अर्घौं सदन स्थापनाको इतिहास र यहाँका पूर्वाधारबारे बताइदिनुस् न ।

२०२९ सालतिर यहाँ सुरुमा केही गतिविधि हुन थाले । त्यो बेला मुख्य संरचना बनेका थिएनन् । सुरुमा के कारणले स्थापित भयो भने पोखरामा त्यो बेलाबस्ती र जनसंख्या कम थियो । डाँडाकाँडामा बस्ने गुरुङहरु बिरामीलाई धामि, झाँक्री र लामामार्फत उपचार गर्दा पनि निको नभएपछि यहाँ आउँथे । निजी अस्पताल थिएनन् । एउटा गण्डकी अस्पताल थियो सरकारी । बिरामी कुर्न एकदुई जना आउँथे । बिरामीको निधन हुँदा शव व्यवस्थापन गर्न गाह्रो हुन थाल्यो । सदगतका लागि दाउरालगायत आफन्त जुटाउन पनि गाह्रो भएपछि सम्मानजनक अन्त्यष्टिका लागि यो गुम्बाले पहल अगाडि बढाएको देखिन्छ । त्यो बेला पोखरामा समाज घर पनि थिएनन् । यो गुम्बा क्षेत्र बयरघारी र पाती घारी रहेछ । मुख्य कुरा बेवारिसेरुपमा घिसारेर शव फाल्न नपरोस् भन्ने हिसाबले गुम्बाले आफ्नो गतिविधि अगाडि बढाएको हो । त्यसपछि जग्गाप्राप्तिको काम अगाडि बढ्न पुग्यो । यहाँ हाम्रो लालपूर्जा भएको जग्गा १५ रोपनी छ । विधिवत रुपमा भवन बनी संस्था दर्ता भएको २०३५ सालमा हो । पछि महाभूकम्पले २०७२ सालमा मुख्य गुम्बामा क्षति पुगेपछि राष्ट्रिय पुनः निर्माण प्राधिकरणमार्फत केही रकम सहयोग प्राप्त गरी गुम्बा मर्मतसंभार गरिएको हो । यहाँ एक बौद्ध शिक्षा अध्ययन केन्द्र पनि छ । कार्यालयको रुपमा प्रयोग भएको भवनमा माथिल्लो तलामा कार्यालय र तल्लो तलामा शवहरु सदगत गर्नु अघि राखिन्छ । कतिपयले आफन्त बितेपछि शव सिंधै घरमा नलगी सदगत अघि यहाँ राख्न पनि ल्याउँछन् । कतिपयले आफ्नो घर नभएर त कतिले भएर पनि ल्याउँछन् । किचन, डाइनिङ र अर्घौं गर्ने प्रयोजनका लागि अर्को एक भवन पनि यहाँ छ । धार्मिक कार्यहरु पनि यहाँ हुन्छन् । अर्को नयाँ गुम्बा र शवदाहगृह पनि बन्दै छन् । क्याप्टेन बुद्धिबल गुरुङ गुम्बाका संस्थापक अध्यक्ष हुन् । त्यसपछि क्रमशः मेजर पूर्णबहादुर गुरुङ, नासु बिलबहादुर गुरुङ, सिआई प्रेमबहादुर गुरुङ, शंकर गुरुङ, क्याप्टेन उमरध्वज गुरुङ, वीरबहादुर गुरुङ र क्याप्टेन मनबहादुर गुरुङले गुम्बामा अध्यक्षको भूमिका निर्वाह गरेका थिए ।

विद्युतीय शवदाहगृहले समय कम लाग्ने, व्यवस्थापन सहज, वन जंगल नमासिने, लागत पनि कम लाग्ने र पोलुसन पनि कम हुने भयो

सदन नजिकैको सेती किनारको रामघाट व्यवस्थापनको काम कसरी अगाडि बढ्दै आएको छ ?

यो घाटमा ४ वटा चिताहरु छन् । ४ शव एकैपटक सदगत गर्न सकिन्छ । सेतीको पानीले हरेक वर्ष डुवान पनि हुन्छ, त्यहाँ । ७८ लाख रुपैयाँ खर्च गरेर पहरोलाई डोजरले ताछेर, तल सम्याएर चिता बनायौं । मलामी लगायतका लागि टिनले छाएर टहरोहरु बनाइयो । एक दिनमा यहाँ ७ वटासम्म शव ल्याइएको छ । शव जलाउन केही रकम लिने गरिएको छ । एउटा शव जलाउन ३ क्विन्टल जति दाउरा लाग्छ । हामीले लमजुङको बेंशिसहरबाट दाउरा ल्याउँछौं । ५० देखि ६० लाख रुपैयाँको दाउरा स्टोर गरेर राख्ने गरेका छौं । दाउरा व्यवस्थापन निकै गाह्रो काम रहेछ । दाउराको खरिद गर्दा अन्दाजभरमा भुक्तानी गर्ने गरेका छौं । जोख्न पनि गाह्रो छ । सप्लायरलाई ठूलो पनि होइन सानो पनि होइन, ठिक्कको ल्याउ भन्छम् । तर गाडीमा माथि ठिकैको राख्छन् भित्र र तल ठूलो दाउरा राख्दा पनि समस्या भएको छ । यसको व्यवस्थापनका लागि छुट्टै स्वयंसेवक खटाउने गरेका छौं । हरियो दाउराको तौल पछि निकै घट्दो रहेछ । यहाँ सबै समुदायका मानिसले शव जलाउन ल्याउँछन् । त्यसकारण पनि दाउरा व्यवस्थापन कार्य गाह्रो भएको छ । धर्मले सानो ठूलो र यो जात त्यो जात नभन्ने कारण परोकारी काम भनेर सबैका लागि दाउरा उपलब्ध गराउँदै आएका छौं ।

गुम्बा नजिक विद्युतीय शवदाहगृह निर्माणको कुरा पनि आएको थियो, यो विषय कहाँ पुग्यो ?

शव जलाउन दाउरा व्यवस्थापना गर्न गाह्रो भइरहेको र बीचमा नाकाबन्दीका कारण दाउरा व्यवस्थापन कार्य झनै जटिल भएका कारण विद्युतीय शवदाहगृहको आवश्यकता बढी नै खट्कियो । हुन त यस्तो शवदाहगृहको कुरा पहिला नै उठेको थियो यहाँ । यसका लागि नगर विकासको सिफारिसमा पोखरा नगरले २०५६ असार ६ गते गुम्बा क्षेत्रको सिमासँग जोडिने गरी १० रोपनी जग्गा हामीलाई दिएको हो । बनाउने योजना र उद्देश्य निकै पहिला नै भएको तर कार्यान्वयन नभएको विषय हो यो । पछि आएर संघीय सहरी विकास मन्त्रालयबाट बजेट विनियोजन पनि गरियो । त्यसपछि प्रदेशको सहरी विकास मन्त्रालयलाई शवदाहगृह निर्माणको जिम्मा दिइयो । ग्राउण्ड सर्भे, माटो परीक्षण, नक्सा बनाउने र इस्टिमेटको काम सम्पन्न भएपछि टेन्डर आह्वान गरियो । सिनर्जी बिल्डर्सले सबैभन्दा कम १४ करोड १३ लाख ४७ हजार रुपैयाँमा निर्माणको जिम्मा पायो र काम सुरु पनि भयो । पछि भयो के भने त्यहाँ रहेका केही साना बोटहरु काट्न वन कार्यालयमा अनुमति माग्दा अनुमति दिइएन । अनि नगरका मेयर गुहारियो, उहाँले डिएफओलाई कुरा राख्दा पनि अनुमति नभएपछि मेयरकै जिम्मामा रुखहरु एस्काभेटर लगाएर हटाउने काम भयो । पछि फेरि स्थानीयले रुख काटेको उजुरी गरे । उच्च र सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा चलेपछि काम रोक्न भनियो । पछि अदालतलाई यो अति आवश्यक योजना हो र प्रदूषण पनि निकै गुणा कम हुन्छ भनेपछि अदालत पनि कन्भिन्स भयो र काम अगाडि बढाउन अनुमति दियो । अहिले सेती किनारका घाटमा जताततै राम्रोसँग नजलेका काला मुढाहरु, दुर्गन्ध र धुवाँको मुश्लो देख्न सकिन्छ । विद्युतशक्तिबाट शव जलाउने हो भने गन्ध पनि आउँदैन । चैत बैशाखमा यहाँका चितामा लास जलाउँदा गन्ध र खरानी आउँछ । यसरी खुलारुपमा शव जलाउनु भन्दा बिजुलीले जलाउँदा कम प्रदूषण हुन्छ भन्नेमा अदालत पनि सहमत भएर काम अगाडि बढाउन लाग्दा ठेकेदारले आँट गरेनन् । स्थानीयले पनि कसरी काम सुरु गर्दा रहेछौ भनेर धम्की दिए । अदालतले नरोके पनि काम सुरु गर्ने वातावरण भएन । अनि सिडिओसमक्ष गयौं । उहाँले एसपीलाई भन्दिन्छु भन्नुभयो तर एसपी आएनन् । यो शवदाहगृह सबै जातजातिका लागि र विदेशीका लागि समेत उपयोगी हुने भएपछि अहिले पुनः काम सुरु भएको छ । संरचना बनाउने स्थल केही पर सारेर बनाउने क्रममा स्ट्रक्चरको काम सकियो । २ मेसिन भारतबाट आउँदै छन् भन्ने कुरा छ । भवनमा स्लट भने ३ वटा बनाइएको छ । प्रदूषणको कुरा गर्दा ९६ प्रतिशत कम हुने देखियो तर यो कुरा भिडियोमा हेर्न आऊ भन्दा स्थानीय आएनन् । विद्युतीय शवदाहगृहमा ३५ देखि ४० मिनेट लाग्ने रहेछ शव जल्न । अरु गतिविधि सबै जोड्दा एक शवलाई २ घण्टा समय लाग्ला । विद्युतीय शवदाहगृहले समय कम लाग्ने, व्यवस्थापन सहज, वन जंगल नमासिने, लागत पनि कम लाग्ने र पोलुसन पनि कम हुने भयो । यसरी विद्युतीय शवदाहगृहका लागि निकै संघर्ष गरियो, मन्त्रीदेखि सांसदसम्म नभेटेको कोही छैन ।

बुद्ध धर्मको प्रचार र विकासमा यो गुम्बाले कस्तो भूमिका खेल्दै आएको छ ?

बुद्ध धर्मको प्रचार कुरा गर्दा हामी केन्द्रीय र ठूलो गुम्बा हौं । हामी ठूलो व्यवस्थापन गर्न सक्छौं । न्यूङनीका लागि हामी एक जोडी वा दुई जोडीका लागि लामाहरु अन्य गुम्बामा पनि उपलब्ध गराउँछौं । हाम्रो आफैंमा न्युङनी गर्दा पनि १६ दिनको गर्छौं । अरु साना गुम्बासँग यसरी गर्ने क्षमता पुग्दैन । यहाँ लसमधसम भन्ने ध्यान पनि हुन्छ । सो समय परिवारसँग देखादेख र कन्ट्याक हुन पाइँदैन । गुम्बाकै कुरा गर्दा बेलायतमा पनि धेरै गुम्बा स्थापना भएका छन् । ३ जना लामा न्यङनी ब्रत बस्न चाहियो भनेर माग आएको छ । गुम्बाका मुख्य लामा शिर लामा (थुप्तेन येसे) पनि अहिले बेलायत भ्रमणमा नै हुनुहुन्छ । शवको सम्मानजनक अन्त्येष्टी गर्दै आएकोमा यसमा मात्र सीमित हुनु भएन भनेर लामाहरुलाई पढाउन र अध्यापन गराउन तथा बौद्ध धर्मको प्रचार होस् भनी २०६१ सालमा बौद्ध शिक्षा अध्ययन केन्द्र यहाँ स्थापना गरियो । सानो उमेरका (ढव) र ठूलो उमेरका लामा गरी ५० जना विद्यार्थीहरु यहाँ छन् । आनीहरु छैनन् । भुइँतलामा पढाउने काम हुन्छ । माथि लामाहरुको आवासस्थल हो ।

सैनिक सेवाबाट निवृत्त भएपछि समाजसेवामा कसरी जोडिनु भयो ?

म निवृत्त भएपछि एक प्रकारको संकल्प भन्ने कि के भन्ने अब विदेशीको जागिर खान्न भन्ने सोच पलायो । अब फेरि म विदेश भौंतारिएर जान्नँ भन्ने भयो । नेपालमै बस्छु भन्ने त भयो तर त्यत्तिकै बसेर नहुने भयो । त्यत्तिकै बसेर त खान पुग्दैन । रिटायर्ड हुँदा म ४० वर्ष उमेरको थिएँ । पेन्सन ४ हजार रुपैयाँ थियो । यतिले त पुग्थेन । यतिले खान नपुग्ने भएपछि नेपालमै केही गर्न सक्छु भन्ने आँट गरें । गएको भए ब्रिटिस बेलफेयर र सेक्युरिटी गार्ड जस्तो क्षेत्रमा अवसर त थियो नि । त्यता कहीं जाने प्रयास गरिन । हातमुख जोर्न आम्दानीका लागि केही गर्नुपर्ने र त्योबिना समाजसेवा गर्न सकिंदैन भन्ने बुझेको थिएँ । भोको पेटले समाजसेवा गर्न सकिंदैन । धर्मको काम गर्न सकिंदैन । यही क्रममा पहिलो मिटर ट्याक्सी (मारुती) पोखरामा हामीले २०५३ सालमा ल्यायौं । सात जना साथीहरु मिलेर तामागी क्याब भनेर केही ट्याक्सी भित्र्याइयो । यी ट्याक्सी राम्रो चले । पछि साथीहरु कोही बेलायतमा जागिर खान गए, कोही कता गएर तितरवितर भए । कम्पनी क्लोज गरियो । ट्याक्सी बेचियो । अनि २०५३ सालमा नै पोखरा फाइनान्स खोल्यौं । गुम्बामा म सुरुमा एक कार्यकाल सदस्य भएर काम गरें । पछि व्यस्त भएपछि एक कार्यकाल बाहिर नै रहें । पछि सचिव भएँ । अब कार्यकाल नदोहोर्‍याउने भनेको तर यहाँ बन्दै गरेको गुम्बा यही समितिले सक्ने भन्ने कुरा आयो । ७ वर्ष भयो, नयाँ गुम्बा बन्दै गरेको । अति गाह्रो काम रहेछ यो, घर बनाएजस्तो होइन रहेछ । फरक–फरक मन्त्र, सोहीअनुसार बुट्टा राख्नुपर्ने, भगवान्का चित्र राख्नुपर्ने कारणले यो काम चुनौतीपूर्ण रहेछ ।

Related News

सम्बन्धित समाचार

  • वर्षाले हिलाम्मे पोखरा प्रवेशमार्ग

    धनबहादुर गुरुङ चैत्र १६, २०८०
    पोखरा ।  पर्यटकीय राजधानी पोखरालाई संघीय राजधानी सहरसँग जोड्ने पृथ्वी राजमार्ग स्तरोन्तति कार्य जारी नै छ । आँबुखैरेनी–पोखरा करिब ८०…
  • असुरक्षित टहरामा बस्न वाध्य सुरक्षाकर्मी

    आदर्श समाज सम्वाददाता चैत्र १५, २०८०
    ढोरपाटन । खिया लागेका जस्तापाता, उप्किएका भित्ता, धमिराले छियाछिया भएका झ्याल ढोका । छानामा ढुंगाहरूले प्लास्टिक अठ्याइएको छ । यो…
  • गण्डकी सरकारले २०८१ मा ३ दिन बिदा दिने

    आदर्श समाज सम्वाददाता चैत्र १५, २०८०
    पोखरा । गण्डकी प्रदेश सरकारले आउने वर्ष अर्थात् २०८१ सालमा ३ दिन बिदा दिने निर्णय गरेको छ । संघीय सरकारलेभन्दा…
  • किरिया बसेका दाजुभाइ परीक्षामा

    आदर्श समाज सम्वाददाता चैत्र १५, २०८०
    स्याङ्जा। किरियामा बसेका २ दाजुभाइ एसइईमा सहभागी भएका छन् । पुतलीबजार नगरपालिका ४ स्थित सरस्वती मावि परीक्षा केन्द्रबाट संगम क्षत्री…
  • सुरु भयो एसइई, ५ लाख ४ हजार ४ सय १४ विद्यार्थी सामेल

    आदर्श समाज सम्वाददाता चैत्र १५, २०८०
    पोखरा । माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (एसइर्ई) बिहीबारदेखि सुरु भएको छ । चैत २७ गतेसम्म सञ्चालन हुने यस वर्षको एसइर्ई परीक्षाको…

hero news full width