साठी वर्षेखि मापदण्डविहीन महानगर

आदर्श समाज सम्वाददाता
माघ ३, २०७४
pokhara

पोखरा, २ माघ । पोखराको भूगोल र मापदण्डको विषय उठ्यो भने विज्ञ र इञ्जिनियर दुर्इतिर हुन्छन् । एकाथरी पोखरा बलियो मान्छन्, अर्काथरी चाहीँ कमजोर भएकाले ठूला संरचना नबनाउन सुझाउँछन् । पोखरालाई सुहाउने मापदण्ड हालसम्म बनेको छैन । वर्षेनी पोखरामा उठ्ने ठूलो ‘इस्यु हो मापदण्ड र यहाँको भूगोल ।

पर्यटकीय नगरी पोखरालाई वास्तवमा भूकम्पीय दृष्टिकोणले जोखिम क्षेत्र मानिन्छ । खानी तथा भूगर्भ विभाग र जर्मन भूगर्भशास्त्रीको एक टोलीले सन् १९९८ मा यहाँको भूगोल अध्ययन गर्‍यो । अध्ययनपछि तयार ‘इन्जिनियरिङ एण्ड इनभाइरोन्मेन्टल जिओलोजिकल म्याप अफ पोखरा’ मा यहाँका सम्भावित जोखिमबारे केलाइएको छ । अर्मलाको जोखिम उतिबेलै रिपोर्टमा उल्लेख गरिएको थियो । अध्ययन सकिएको झण्डै २० वर्षपछि अर्मला नराम्ररी भासियो । त्यस्ता धेरै ठाउँ छन्, जुन ठाउँको माटोमा भारवहन क्षमता कम भएकोले ठूला संरचना नवनाउन सुझाव दिइएको छ । समग्रमा पोखरा क्षेत्रमा साढे ३ तलाभन्दा अग्ला घर नबनाउन रिपोर्टमा भनिएको छ । झन् फेवा किनारमा साढे २ तला बढाउन मिल्दैन । तर अहिले यहाँ १० तलाभन्दा अग्ला घर बनेका छन् ।

प्रतिवेदनले सेती नदीको डिल, फिर्केको छेउछाउ र गुप्तेश्वर गुफा क्षेत्र उच्च जोखिमको भनी किटान गरेको थियो । नदीपुर, महेन्द्रपुल, तेसापट्टी, चिप्लेढुंगा, न्यूरोड, पूरानो बसपार्क, हरियोर्खर्क र पार्दी-बैदाम क्षेत्रलाई जोखिमको सूचीमा राखेको थियो । तत्कालीन मेयर कृष्ण थापाको पालामा बनेको यो प्रतिवेदन फुकाउन पनि नभ्याउँदै उनको कार्यकाल सकियो र लामो समय स्थानीय सरकारको चुनाव भएन ।

त्यसपछि पोखरालाई हाक्ने कुनै पनि हाकिमले यसको कार्यान्वयनमा पहल गर्न सकेनन् । जसका कारण हाल पोखराले उतिबेलाको रिपोर्टले देखाएको बाटो बिराइसकेको छ र अहिले पोखरामा पनि ठूला भौतिक संरचना निर्माण गर्न पाउनुपर्ने बहस चल्न थालेको छ । महानगरकै इञ्जिनियर जमिनको आकार अनुसार घरको उचाइ बढाउन पाउने सरकारी नीति सही भएको बताउँछन् । ‘पोखराको शहरीकरण निकै बढिसकेको छ । ठूला भवन बनाउन रोक लगाउने हो भने भएको जमिन पनि सकिन्छ’-वरिष्ठ इञ्जिनियर शारदामोहन काफ्लेले भने-‘नयाँ अध्ययन गरेर ल्याण्डयुज प्लान अनुसार महानगर चल्नुपर्छ । अब ढिलो गर्नुहुँदैन ।’ यसबारेमा छलफल चलिरहेको उनको भनाइ छ ।

निर्देशिकाले पुम्दीभुम्दीदेखि पृथ्वीचोकसम्मको मापदण्ड समान कायम गरेको छ । यसलाई कार्यान्वयन गर्न नसकिने भन्दै महानगरले आफ्नै हिसाबले मापदण्ड तय गर्नुपर्ने उनले बताए । शहरी डिभिजन कार्यालय पोखराका इञ्जिनियर ध्रुवकुमार वाग्ले पोखरामा ठूला संरचना बनाए जमिन झनै सुरक्षित हुने धारणा राख्छन् । ‘ठूला संरचनाले जमिन हल्लिन पाउँदैन । त्यसैले पोखरालाई अब ठूला संरचनाको खाँचो छ’-उनले भने-‘यसका लागि महानगरले अध्ययन गरोस् । अब हाइराइज बिल्डिङको खाँचो पनि बढेको छ ।’  महानगरका मेयर मानबहादुर जिसीले भू-उपयोग नीति सहितको भवन मापदण्ड बनाउने तयारीमा रहेको बताए । उनले पूर्ण अधिकार सहितको पोखराको शहरी योजना आयोग नै गठन गरेर यहाँको शहरी ब्यवस्थापनमा काम गर्ने योजना सुनाए । ‘मापदण्ड बनाउनुअघि सिटी कमिसन गठन गर्ने तयारी छ । त्यही आयोगले यहाँको अध्ययन गरेर प्रतिवेदन बनाउँछ’-जिसीले भने-‘आयोग बनाउने कुरा नगरसभाबाट पारित भैसकेको छ । टिओआर पनि ड्राफ्ट गरिसकेका छौं ।’ आउँदो असारभित्रै पोखराको विकास मोडल तयार भैसक्ने उनको भनाइ छ ।

इञ्जिनियरको प्रतिवेदनविपरीत विज्ञले मानवीय क्रियाकलाप नियन्त्रणमा जोड दिएका छन् । साथै वातावरणमैत्री व्यवहार र प्रकृतिलाई प्रेम गर्न उनीहरुको अपील छ । ‘बस्ती विकासका नाममा जमिनमाथिको अतिक्रमणले पोखरा जटिल भैसकेको छ । यो हामीले जबर्जस्त भनेका होइनौं, लामो समयदेखिको अध्ययन र अनुभवले प्रमाणित गरेको कुरा हो’-भूगोलविद् प्राडा कृष्ण केसी भन्छन्-‘यही रेसियो बढ्दै गयो भने पोखरामा ठूलो विपत्ति आउनेवाला छ । बेलैमा सचेत बन्नुको विकल्प छैन ।’ उनले तत्काल विस्तृत अध्ययन गरेर सोही अनुसार ल्याण्डयुज प्लान (भू-उपयोग नीति) तयार गर्न सुझाव दिए । उनका अनुसार पोखरा उपत्यका ८/१० हजार वर्ष पहिले सेती नदीले बगाएर ल्याएको ढुंगा र माटोबाट बनेको हो । पोखराको जमिन चुनयुक्त पुरुवा ग्राभेलले बनेको सबैजसो विज्ञको साझा रिपोर्ट हो । अर्मलाको जोखिम अध्ययन गर्न आएको एउटा टीमले पनि पोखरामा मानव अतिक्रमणले जमिन चलायनमान भएको निष्कर्ष निकालेको थियो । उतिबेला त्रिभुवन विश्वविद्यालय केन्द्रीय भूगोल विभागका प्राडा नरेन्द्रराज खनालले यहाँका जुनसुकै भाग जतिबेला पनि भासिन सक्ने भनि सार्वजनिक वक्तव्य दिएका थिए । ‘जमिनको माथिल्लो भाग राम्रोसँग जमिनसकेकाले पानी सोसेर भित्री भागमा घुल्ने चुनयुक्त माटोमा पुग्छ’-उनले भने-‘त्यसपछि चुन घुलेर माथिल्लो भाग भासिन्छ । यो पोखरामा अझै लामो समय चलिरहन सक्छ ।’ उनले पूरै पोखरा असुरक्षित नभएको भन्दै अघिल्ला प्रतिवेदन अनुसार नियम बनाउनुपर्नेमा जोड दिए ।

२०१६ सालमा गठन भएको पोखरा नगरपालिकामा २०३१ सालको पोखरा उपत्यका नगर विकास समितिले बनाइदिएको सामान्य मापदण्ड छ । त्यसैका आधारमा चलेको पोखरामा २०५१ मा पुनः उपत्यका नगर विकास समितिको सहयोगमा नयाँ मापदण्ड तयार भयो । त्यतिबेला मापदण्ड तय गर्दा भू-उपयोग नीति थिएन । सन् २००२ मा एडिविको सहयोग लिएर तत्कालीन पोखरा उपमहानगरपालिकाले भू-उपयोग नीति पनि तयार गर्‍यो । तर कार्यान्वयन हालसम्म छैन । ६० वर्षअघि गठन भएको पोखरा नगरमा केही मापदण्ड बने पनि बनेका कुनै पनि नीति, नियम र कार्यविधि हुबहु कार्यान्वयन भएको छैन । यसलाई महानगरकै कमजोरी ठान्छन् सरोकारवाला । २०७२ को वस्ती विकास निर्देशिकालाई हेरेर तयार गरिएको सामान्य ड्राफ्ट बाहेक महानगरसँग अहिले बलियो मापदण्ड छैन । विज्ञ भन्छन्-‘पोखरामा १० हजार हाराहारीका घरमा उचाइको मापदण्ड पालना गरिएको छैन । उति नै संख्यामा सडक मापदण्डको घेराभित्रका घर छन् । पुराना घर छोडेर हाल निर्माण हुँदै गरेका संरचनामा पनि मापदण्डको कार्यान्वयन कडाइसाथ भएको छैन । इञ्जिनियरको व्याख्या आधारमा मात्रै महानगरभित्र भौतिक संरचनाका मापदण्ड कायम हुन्छ । इञ्जिनियर चाहीँ सरकारले तयार गरेको निर्देशिका अनुसार नै महानगरमा घरनक्सा पास गर्ने गरेको बताउँछन् । तर महानगरबासी इञ्जिनियरले मान्छे र भेग हेरी आफूखुशी मापदण्ड बनाएर दुःख दिने गरेको गुनासो गर्छन् ।

Related News

सम्बन्धित समाचार

  • अमरसिंह माविको ६८ औं वार्षिकोत्सव

    आदर्श समाज सम्वाददाता चैत्र १४, २०८०
    पोखरा । अमरसिंह माध्यमिक विद्यालय नमूना रहेको चर्चा गरिएको छ । पोखरा–१२, रामघाट स्थित विद्यालयको मंगलवार भएको ६८ औं वार्षिकोत्सव, अभिभावक…
  • लायन्स लेखनाथमा कृष्णप्रसाद

    आदर्श समाज सम्वाददाता चैत्र १३, २०८०
    लेखनाथ । लायन्स क्लब अफ लेखनाथको २५ औं शाखा अधिवेशनले वर्ष २०२४/२५ का लागि कृष्णप्रसाद तिमिल्सेनालाई अध्यक्षका लागि चयन गरेको…
  • ‘ज्येष्ठ नागरिकलाई सम्मान गरौं’

    आदर्श समाज सम्वाददाता चैत्र १३, २०८०
    पोखरा । ज्येष्ठ नागरिकलाई सम्मान गर्नुपर्नेमा जोड दिइएको छ । ज्येष्ठ नागरिक मञ्च पोखरा ८ तथा वडा कार्यालयको संयुक्त आयोजनामा…
  • फेवा महोत्सवमा ड्यामसाइडमा पनि विविध गतिविधि

    आदर्श समाज सम्वाददाता चैत्र १३, २०८०
    पोखरा। १९ औं फेवा नव वर्ष महोत्सवलाई पर्यटकीय राजधानीको इज्जत धान्ने गरी नयाँपन प्रदान गर्न विभिन्न संघसंस्थाले सुझाव दिएका छन्…
  • ‘मादलको घिन्ताङ गुञ्जाउँछौं सराङकोट’

    आदर्श समाज सम्वाददाता चैत्र १३, २०८०
    पोखरा । पोखरा–१८, सराङकोटका महिला दिदीबहिनीहरुले आफूहरु स्वावलम्बनको मार्गमा अघि बढिरहेको बताएका छन् । वडा कार्यालयको आयोजनामा भएको महिला सशक्तीकरण…

hero news full width