पोखरा । पोखरा २४, कास्कीकोटकी सुनकुमारी घर्ती उमेरले ५६ लागिन् । गाउँघरमा आफूभन्दा कम उमेरका मान्छे देख्न नपाएकी उनी नयाँ बच्चा जन्मिने दर देखेर झनै अचम्मित छिन् । स्वास्थ्य स्वयंसेविका रुपमा सेवा गरिरहेकी उनको जिम्मामा त्यहाँको ६१ घर पर्छन् । उनको कार्यक्षेत्रमा पर्ने ४ घरमा ताला लागिसकेको छ भने १५ घरमा ५० वर्षमाथिका मात्रै बस्छन् । अरु घरमा पनि महिला र अशक्तहरु बढी छन् । १७ महिनाअघि त्यहाँ एउटा बच्चा जन्मिएकोमा अर्को बच्चा अबको ४ महिनापछि जन्मिनेवाला छ । ‘पोखराबाट यति नजिकको गाउँको हालत त यस्तो छ, विकट ठाउँको अवस्था के होला ? ३०–३५ वर्षका युवा वडा कार्यालय र स्कुलमा मात्रै भेटिन्छन्,’ आफूले मत दिएर जिताएका सांसदसँग अनुनय गर्दै उनले भनिन्, ‘मभन्दा साना उमेरका मान्छेहरु मेरो गाउँमा देख्न पाउने परिवेश बनाइदिनुस् । हामीले भोट दिएर पठाएका हौं, विकास बरु चाहिएन, मेरो लासले मेरो छोरालाई कुरेर बस्न पर्ने अवस्था नआओस् ।’

कास्कीकोट पोखराबाट २५ मिनेट गाडीको यात्रामा सजिलै पुग्न सकिन्छ । अघिल्लो वर्ष वडाको तथ्यांक हेर्दा यहाँबाट ८ परिवार बसाइँ सरेर गएका छन् । त्यो भन्दा धेरै घरपरिवार बर्सेनि बसाइँ सर्ने गरे पनि दर्ता भएको छैन । सोही ठाउँकी गंगा गिरीलाई युवाले गाउँ छोड्ने दर देखेर साह्रै निराश बनाउँछ । ‘अहिले गाउँमा १ प्रतिशत पनि युवा छैनन् । जता हेरे पनि उमेर ढल्केका, केश पाकेका आमाबुबा मात्रै भेटिनुहुन्छ,’ उनले भनिन्, ‘म गाउँमै केही गर्न सकिन्छ भनेर बसेकी छु । तर बसाइँसराइले निराश बनाएको छ । युवा गाउँमा रोक्ने योजना के छ ?’ विकासका पूर्वाधारसँगै शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारी अभावमा गाउँ छोड्ने दर बढेको उनको तर्क छ । ‘आमाले पानी लिन जाँदा बोकेको डोको मैले पनि बोकिरहेको छु । घरघरमा धारा पु¥याउने सरकारको नारा कहाँ पुग्यो ?,’ आफ्ना सांसदलाई उनले प्रश्न गरिन्, ‘बरु टंकी र धारा आफैँ बनाउँछौं । पानीको मुल खोजिदिनुस् ।’ कास्कीकोटमा खानेपानीको चरम समस्या छ ।

स्थानीय अगुवा टीकाराम त्रिपाठीले लौरुक लिफ्टिङ खानेपानी आयोजनाको काम छिटो सिध्याउन माग गरे । ‘काम भइरहेको छ । बजेट पनि परेको छ । तर छिटो गरिदिनुप¥यो, धेरै अलमल भएको छ,’ उनले भने । प्रदेशको राजधानी छेउमै भएर पनि विकासमा पछाडी पारिएको स्थानीयको गुनासो छ । स्थानीय बुद्धिबहादुर बस्नेतले धेरै तिरबाट सडक बनाउने नाममा सबै अपूरो भएकोमा गुनासो गरे । ‘बास्कोट–गैराबारी–ढोकाको मुख मोटरबाटोमा ७ करोड पर्‍यो भन्छन् फिल्डमा काम छैन,’ उनले भने, ‘पामे, चिसापानी, लौरुकका मान्छे पोखरा घुमेर यहाँ आउनुपर्छ । काम नहुने खास कारण के हो ?’ उनीहरुले धेरै सडक स्तरोन्नती हुन नसकेका गुनासा तेस्र्याए ।

‘अहिले गाउँमा १ प्रतिशत पनि युवा छैनन् । जता हेरे पनि उमेर ढल्केका, केश पाकेका आमाबुबा मात्रै भेटिनुहुन्छ,’

वडाध्यक्ष भरतबहादुर अधिकारीले प्रदेश सरकारको नजर नजिककै वडाहरुमा कम परेको गुनासो राखे । ‘नागरिकहरु विकास खोज्दै सहर पसिसके । हामी योजना माग्दामाग्दै हैरान भएका छौं,’ उनले भने, ‘जनताले राखेका गुनासा र माग सम्बोधन गर्न संसदबाट भूमिका खेलिदिनुस् ।’ उनले पालिका तहबाट सम्पादन गर्न नसकिएका योजना मात्रै प्रदेशमा पठाइएकोले एक आर्थिक वर्षभित्रै सम्पन्न हुने गरी बजेटको विनियोजन गर्नुपर्ने बताए । ‘पैसा नपरेको होइन, परेको छ । तर योजनाहरु अलपत्र छन्,’ उनी भन्छन्, ‘सकेसम्म एकै वर्षभित्र सम्पन्न गर्ने गरी बजेटको व्यवस्था होस् । अधुरा सबै योजना छिटो सम्पन्न गर्न प्रदेश सरकारले चासो दिओस् ।’

गुनासो सुनिसकेपछि प्रदेश सांसद प्रकाश बरालले चैत महिना भित्रै सबैका घरमा पानी पुग्ने आश्वासन दिए । ‘नागरिकको तहबाट हामीले गर्नुपर्ने सहजीकरणमा समस्या भएन भने चैत महिनामै मौलामा पानी झर्छ,’ उनले भने, ‘यहाँहरुको सहयोग अपरिहार्य छ । बजेट अभाव होइन, सहजीकरण नमिलेको हो । हामी सबैले ल्याएको आवश्यकताको योजना सामूहिक लक्ष्यका रुपमा पूरा गर्नुपर्छ ।’ अन्य खानेपानी आयोजनामा पनि प्रदेश सरकारबाट बजेट विनियोजन भइरहेको तर स्थानीयहरुकै कारण कार्यान्वयनमा नगएको उनले सुनाए । बरालले युवा विदेशिनेक्रम नेपाली समाजकै असावधानीले बढेको तर्क गरे । ‘विदेशिनुमा हाम्रा पनि क्रियाकलापले मलजल गरेको छ । शिक्षा नभएको होइन नि । गाडी छ, शिक्षक राम्रो छ । तर पढ्ने विद्यार्थी बजार झरेका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘यस्तो रहर नागरिकले पनि गर्न हुँदैन । विदेशलाई काम लाग्ने मात्रै पढाउन खोज्नु अभिभावकको कमजोरी हो । समाज सुधार्न हामी सबै जिम्मेवार हुन जरुरी छ ।’

प्रदेश सभाअन्तर्गत अर्थ तथा विकास समिति सभापति भोजराज अर्यालले नागरिकले उठाएका सबै समस्याबारे प्रदेश सरकारको ध्यानाकर्षण गराउने बताए । ‘बजेटलाई जनमुखि बनाउनका लागि, आवश्यकता आधारमा योजना छनोट गर्न मुद्दा बनाएर लड्छौं,’ उनले भने, ‘तपाईंका भावना पूरा हुने गरी प्रदेश सरकार समक्ष पु¥याउछौं । आगामी वर्षको बजेटमा तपाईंका मागहरु सम्बोधन गर्ने गरी सरकारलाई दवाव दिन्छौं ।’ उनले कास्कीकोटको विकासलाई ध्यान दिएर योजना तय गर्ने विषयमा आफूले सक्दो भूमिका खेल्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरे । संसदीय पत्रकार मञ्च गण्डकीको आयोजना र युएनडिपीअन्तर्गत संसद सहयोग परियोजनाको सहकार्यमा कास्कीकोटमा बिहीबार नागरिक सुनवाइ गरिएको हो । मञ्च अध्यक्ष भरत कोइरालाले नागरिकका समस्यामा सरकारको ध्यान केन्द्रित गर्न र आवश्यकता आधारमा योजना छनोटका लागि दबाब दिने उद्देश्यले कार्यक्रम गरिएको बताए । कार्यक्रममा पत्रकार प्रकाश ढकालले सहजीकरण गरेका थिए ।