पोखरा। पिर्के पिङमा आवश्यक सबै सामानको नाम कण्ठै छ, स्याङ्जा हरिनास १ स्थित मन्दिरचोक युवा क्लब (हट्टिया) का युवालाई । क्लबका सबै सदस्यले नछुटाई भन्न सक्छन्–मुल खामो, मारुनी, मुल पँखेटा, छोरे पँखेटा, घुर्रा, डाँडी, पिर्का, बाँसको बाँ र ठेडी । ती सामान कहाँ कसरी फिट गर्ने उनीहरुलाई सिकाउनै पर्दैन ।
गत वर्ष कोरोनाका कारण गाउँमा पिङ हाल्न नपाएका युवाले यो साल फूलपातीको अघिल्लो दिन नै पिङ तयार पारे । परम्परा अनुसार फूलपातीको दिन पूजा गरेर मात्र पिङ खेल्ने चलन छ । सोही अनुसार गत वर्षको नियास्रो मेटिने गरी पिङ खेल्नका लागि तयार भयो । आफ्नै गाउँका मात्र नभई पर परका गाउँकाहरु पनि पिङ खेल्न झुम्मिन्छन् । जब पिङबाट ‘चचहुई’ आवाज कानमा ठोक्किन्छ, उनीहरुले पिङ हाल्दा पाएको दुख सबै भुल्छन् ।

आठपिर्के पिङ राख्न क्लब सदस्यको खटाई घटस्थापना अघिदेखि नै हुन्छ । २०६३ सालदेखि पिङ हाल्न सुरु गरेको बताउने क्लबका पूर्व अध्यक्ष लोकेन्द्र मानन्धर सबै काम पूरा गर्न २० दिनभन्दा बढी लाग्ने बताउँछन् । ‘गाउँमा पहिला बाउबाजेले हाल्नुहुन्थ्यो । केही वर्षदेखि रोकिएको काम २०६३ सालदेखि फेरि हामीले सुरु गरेको हौं,’ उनले भने, ‘सबै काठ नयाँ फेर्नु प¥यो भने त एउटा पिङ तयार गर्न २० दिनभन्दा बढी लाग्छ ।’

यो वर्ष पनि १५ दिनसम्म समय लागेको मानन्धरले जानकारी दिए । टाढाटाढाबाट काठ बटुल्नुपर्ने कारण झन्झटिलो भएको उनको भनाइ थियो । तर वर्षमा एक पटक आउने दसैंमा संस्कृति जोगाउन सबैले मन लगाएरै काम गर्ने गर्छन् । दसैंमा हालिएको पिङ उनीहरुले तिहारसम्मै खेल्ने गर्दछन् । तिहारपछि भने अर्को वर्षका लागि सामान स्याहार्छन् र अर्को वर्ष पनि काम लाग्ने भएमा त्यही प्रयोग गर्छन् । पुरानै सामानले काम चलेमा केही सहज हुने नभए सबै नयाँ काम प्रयोग गर्नुपर्ने मानन्धरले जानकारी दिए ।
गाउँका युवा पलायन नभएका कारण पनि काम सम्भव भएको क्लब अध्यक्ष श्रीकृष्ण प्रधानले बताए । ‘अरु ठाउँमा त लोप भइसके यस्तो पिङ,’ प्रधानले भने, ‘पढ्नका लागि सहर बसेकाहरु र कमाउन विदेश पसेकाहरु दसैंमा गाउँ फर्कन्छन्, हामीलाई काम गर्न जनशक्तिको अभाव छैन ।’ पिङ बनाउने काममा बूढापाकाहरुले पनि सहयोग गर्ने उनले बताए । दसैंमा एकपटक धर्ती छाड्नुपर्छ भन्ने जनविश्वास जीवितै राख्न पनि क्लबका सदस्य जोसिन्छन् । २०६३ सालमा चारपिर्केबाट सुरु गरिए पनि ६४ सालदेखि अहिलेसम्म आठपिर्के हालिरहेको अध्यक्ष प्रधानले जानकारी दिए ।

दसैंमा एकपटक धर्ती छाड्नुपर्छ भन्ने जनविश्वास जीवितै राख्न पनि मन्दिरचोक युवा क्लबका सदस्य जोसिन्छन् ।

पिङको मज्जा लिन युवायुवती, बालबच्चादेखि वृद्धवृद्धासम्म पछि पर्दैनन् । पिङले गाउँमा दसैंको रौनक नै बेग्लै बनाएको स्थानीय ख्यामनारायण मानन्धर बताउँछन् । बडादसैंको फूलपातीदेखि पूर्णिमासम्म पिङ खेल्नेको भीड हुन्छ । दशमीमा टीकाको दिन त पिर्कामा बस्न पालो नै पाइँदैन । सारुथर गाउँ र भोजप्रकाश माविको खेल मैदानमा लिंगे पिङ र हट्टियामा पिर्के पिङ देख्दा खुसी लागेको काठमाडौं बस्ने उनले बताए । ‘पहिला जस्तो गाउँ–गाउँमा पिङ देखिन छाडे,’ मानन्धरले भने, ‘हट्टिया र छिमेकी गाउँका युवाले परम्परालाई निरन्तरता दिँदै आएका छन्, खुसी लाग्छ ।’ कोरोना जोखिम मत्थर भएपछि यस वर्ष युवादेखि पाका पुस्तासम्मले जाँगर निकालेका छन् । पाका पुस्ताबाट युवाले पिङ राख्ने ‘कला’ सिकेका छन् । यसरी नै सीप हस्तान्तरण जरुरी रहेको उनी बताउँछन् । परम्परादेखिको प्रचलन र त्यसको निरन्तरतामा युवाको सक्रियता आवश्यक रहेको उनको भनाइ छ । पिङमा केही नकारात्मक पक्ष पनि रहेको उनी बताउँछन् । बच्चाका लागि यत्तिकै छाड्नु, मन नभएकालाई कर गर्नु, दुव्यर्सनीमा लागेका युवाको जमघटको थलो बन्नु पिङका नकरात्मक पक्षमा ध्यान दिएर पिङ संस्कृति जोगाउनु चुनौतीपूर्ण रहेको उनको धारणा थियो ।