पोखरा । पोखरा वृद्धाश्रममा ११ वर्षदेखि आश्रित छन्, बाटुली बराल । २०१० सालमा जन्मेकी उनको १३ वर्षकै उमेरमा स्याङ्जाको आरुखर्ककी उनको पोखरा ड्यामसाइडका उमनाथ बरालसँग बिहे भयो । जीवन हाँसीखुसी नै थियो । समयचक्रले बाबुआमा बिते । श्रीमान्ले एक्लै पारेर छाडेर गए । अहिले ६७ वर्षकी बाटुलीको घर भनेकै वृद्धाश्रम हो । कसरी यहाँ आइपुग्नुभयो ? यो जिज्ञासामा भने उनी त्यति खुल्न चाहिनन् । तीजको दिन नाचगानमा मन भुलाउन कोशिस गरेकी उनको पावरवाला चस्माभित्रैबाट आँसु टिल्पिलाउन थालेपछि भनिन्, ‘कहानी लामो छ । पछि भनुँला ।’

आफन्त कोही नभएपछि भतिजाले बोलाएर कहिलेकाहीँ तीजको बेला लैजाने गरेको उनले स्मरण गरिन् । अहिले भने कोरोना डरले वृद्धाश्रमको गेटबाहिर पनि जान पाइनन् । कोही लिन आउन सकेनन् ।

रमादेवी पौडेल ६५ वर्षकी भइन् । उनको घर पोखरा ३३, भरतपोखरी हो । वृद्धाश्रमबाट घर नजिकै पर्छ । तैपनि ४ वर्षदेखि उनका २ छोरा र १ छोरीसँगै वृद्धाश्रमलाई घर मान्दै आएकी छन् । श्रीमानले छोडेर गएपछि ३ जना (सबै बौधिक अपाङ्गता भएका) को स्याहारसुसारमा समस्या भएपछि उनी वृद्धाश्रम आएको बताइन्। विगतका हरेक तीजमा माइती जान्थिन् । उनको माइत पोखरा बिरौटामा पर्दछ । तर कोरोना महामारीसँगै कास्कीमा जारी निषेधाज्ञाले बाहिर निस्कन नपाएपछि वृद्धाश्रममै नाचगान गरी ब्रत बसेर तीज मनाएको बताइन् । ‘जीवन दुःखै दुःख रहेछ । भोग्दै गएपछि थाहा हुँदोरहेछ । अब यही नै हामीहरुको लागि घर हो,’ लामो सुस्केरा हाल्दै रमादेवीले भनिन्, ‘तीज पर्वले केही क्षणको लागि भए पनि दुःख बिर्साउँछ । यस्तै मेला पर्वमा नाँच्ने गाउने गर्छु ।’

बाटुली र रमादेवी जस्तै विभिन्न कारणवश यहाँ आश्रय लिनेहरु धेरै छन् । स्याहारकर्ता तथा कर्मचारी ७ जना सहित ५५ जनाको लागि यहाँ हरेक छाक भान्सा उतार्नुपर्छ । कुल ५५ मध्ये ४३ जना महिलामात्रै छन् । आश्रममा बौद्धिक अपाङ्गता भएका ४ जना व्यक्ति छन् । आफन्त र नाताका नजिकका सदस्यको निमन्त्रणामा तीजमा जाने गरे पनि अधिकांशको भने यही तीज बित्ने गर्छ ।

सहरको कोलाहलभन्दा यहाँको वातावरण नितान्त फरक वातावरण छ । नजिकै सेती नदी सुसाउँदै बग्छ । उमेर ढल्किसकेका अधिकांश ज्येष्ठ नागरिक । आफन्त कोही नभएपछि बेसहारा । मनमा अनेकन तर्कनाले उनीहरुमा चाडपर्वले उतिसाह्रो नछुदो रहेछ । जीवनप्रतिको बुझाइ फरक छ । वर्षदिनपछि आउने चेलीहरुको पर्व । तैपनि मनको पिर एकातिर पन्छाएर पुरानो भाखा छोप्दै मादलु तालमा वृद्ध महिलाहरु शुक्रबार तीजको दिन नाचिरहेको भेटियो । बजारका चल्ती तीजका आधुनिक भाखाभन्दा पुरानै लय र भाखामा सबैजसोले गीतको टुक्का निकाल्छन् । गाउँछन् । पालैपालो नाच्छन् । मानौं एकछिन भए पनि मनको भारी बिसाउँछन् ।

अघिल्लो दिन दर खाएपछि तीज वृद्ध आमाहरुलाई मनोरञ्जन दिन तीजको दिन रमाइलो नाचगान व्यवस्था गरिएको वृद्धाश्रमकी कर्मचारी जमुनादेवी ढकालले बताइन् । ‘वर्षदिनको तीज हो । कोरोनाको डरले बाहिर जान पाइएन । म पनि यसपालि माइत गइनँ । आमाहरुलाई नचाउन मादल बजाएर साथ दिएकी हुँ,’ उनले भनिन्, ‘यसरी गाउँदा बगाउँदा उहाँहरुलाई पनि न्यास्रो नहुने र दुःख बिसाउन सहज हुने भएकोले नाचगान गरिएको हो ।’

पोखरा महानगरपालिका वडा १७, सीतापाइलास्थित पोखरा वृद्धाश्रम २०५३ सालमा स्थापना भएको हो । सडकपेटीमा बेवारिसे अवस्था, घरमा हेलत्व वा अन्य कारणवश यहाँ आश्रित हुनेहरुको स्याहार तथा खाना खर्चमा दैनिक २५ हजार बराबरको खर्च हुने गरेको वृद्धाश्रमका कार्यबाहक अध्यक्ष कुसुमकेशव पराजुली बताउँछन् । ‘वृद्धाश्रम अहिलेसम्म दाताकै भरमा चलेको हो । सरकारी निकायबाट खासै सहयोग छैन,’ उनले भने, ‘अहिले कोरोना कारण सहयोग गर्न आउनेहरुको संख्यामा पनि कमी आएको छ ।’

तैपनि आश्रितहरुको लागि सेवासुश्रुषामा गुणस्तरमा कुनै पनि कसर बाँकी नराखेको उनको दाबी छ । ‘प्रदेशकै नमुना वृद्धाश्रम बनाउने हाम्रो ध्येय हो । स्वास्थ्य जाँचका लागि छिट्टै यही ठाउँमा मेडिक्लीनिक संचालन गर्ने तयारीमा थियौं, बिल्डिङ तयार भैसकेको छ । सबैजसो गरी ९० प्रतिशत तयारी पूरा भइ रोकिएको हो,’ उनले भने । आश्रित वृद्धवृद्धाहरुको नियमित स्वास्थ्यजाँचका लागि मणिपाल शिक्षण अस्पतालबाट १५/१५ दिनमा चिकित्सक आउने गरेकोमा लकडाउन तथा निषेधाज्ञाका कारण रोकिएको छ । त्यसअघि विभिन्न संघसंस्थाले बरोबर यहाँ पुगेर स्वास्थ्य शिविर चलाउनुका साथै ज्येष्ठ नागरिकसँग सँगै खानाको व्यवस्था मिलाउने गर्दथे । अहिले कोही कसैले सहयोग गर्न चाहे सम्पर्क गरेर वृद्धाश्रमको गेटसम्म छोड्न सकिने व्यवस्था मिलाइएको छ । बाहिरबाट प्रवेश गर्ने मानिसले अनिवार्य मास्क लगाउनुपर्ने, भित्र प्रवेश गर्नुअघि सेनिटाइजर लगाएर नामठेगाना टिपाउनुपर्ने व्यवस्था मिलाइएको छ ।

पोखरा वृद्धाश्रम व्यवस्थापन समिति सदस्य श्रीनाथ आचार्यले दाताको सहयोगले आफूहरुलाई वृद्धाश्रम संचालनमा हौसला मिलेको बताए । उनले आफ्नो पूरापूर समय निःस्वार्थ रुपमा वृद्ध बाबुआमाको सेवामा लगाउने गरेको बताए । त्यसवापत् उनले कुनै तलबभत्ता बुझ्दैनन् । उनले भने, ‘घरमा आफ्ना दुई बुबाआमालाई समेत स्याहारसुसारमा सेवा पुर्‍याउन नसक्ने हाम्रो समाजमा विभिन्न वर्ग र समाजबाट आएको वृद्ध आमाबाबालाई पालनपोषण चुनौतीपूर्ण भए पनि सहयोगीबाट वृद्धाश्रम सञ्चालन गर्न हौसला मिलेको छ ।’ उनका अनुसार वृद्धाश्रममा रहेका ८५ प्रतिशतले दैनिक विभिन्न रोगका औषधि सेवन गर्छन् । कोभिड–१९ महामारीबीच सरकारले आह्वान गरेको १ सय २० दिने लकडाउनको बेला औषधि समेत समस्या थियो । पछि सहयोगीदाताबाट औषधि उपलब्ध भयो ।

कुुल १३ रोपनी ५ आना जग्गामा सरकारीस्तर, विभिन्न संघसंस्था तथा व्यक्तिको सहयोगबाट पाँच करोडभन्दा बढीको लागतमा आवश्यक भौतिक पूर्वाधार तयार भइसकेको छ । यहाँ अपाङ्गमैत्री भवन पनि छ । १२ जनासम्मलाई त्यसमा राख्न सकिन्छ । आफूहरुलाई अहिले जग्गा अभाव रहेको व्यवस्थापन समितिले जनाएको छ । ‘सबै मापदण्ड पूरा हुने गरी आश्रमको लागि न्यूनतम ५० रोपनी चाहिन्छ । सरकारले जग्गा उपलब्ध गरायो भने प्रदेशस्तरीय नमुना ज्येष्ठ नागरिक आश्रम बनाउन सक्छौं,’ वृद्धाश्रमका कावा अध्यक्ष कुसुमकेशव पराजुली भन्छन् ।

पराजुलीकै बुवा ऋषिकेशव पराजुलीको पहलमा यस क्षेत्रमै पहिलो पटक वृद्धाश्रम खोलिएको हो । लामो समय निःस्वार्थ सेवा गरेका उनको शेषपछि छोरा वसन्तकेशव पराजुलीले विरासत धाने । उनको पनि गत वर्ष पुसमा निधनपछि व्यवस्थापन समिति सचिव समेत रहेका भाइ कुसुमकेशवको काँधमा सो जिम्मा आइपुगेको छ ।